T'Zyte–n im Zurituutsche sind àxtra. Es git kà Form fur Vergangehàit ound Zouëkoumft, defuur e Waarschynlichkàits– ound e Oummuglichkàitsform. E wyteri spézjéli Form hani bis jétz i kàner Gramatik ggfounde; si trouckt i Hyblick ouf en Zouëstand sys Wèrde–n oder Vergaa ouhs. Vilicht git's scho en Name defuur; wil i kàne ggfounde ha, mouëni àine–n erfinde, ych sàg em de–r APVÀNTYV oder Advàntyv. Er gaat mit „es“ ound eme Vèrb mit Souffix „e“ (Schobinder S.161), wië in folgende Byspyle:
Tageszyt: Es taget > es wirt langsam Taag (aw fur Gàischteszouëstand > sy oder èr chounnt langsam drouhs) es nachtet y > es wirt langsam Nacht. Me brouhcht ééner: es touët, oder isch am, ynachte.
Wàtter ound Klyma:
Es héllt ouhf > es wirt langsam héller, t'Woulche ziënd sch zrougg es uberziët > es wirt langsam bédéckt es trouckt > 's gséét ouhs, es wétt en Blaascht choo es chaltet > es wirt langsam chélter es waarmet > es wirt langsam wèrmer es schoonet na > es cheunnt cho ràgne es schoonet scho > es es hèurt langsam ouhf ràgne es ryffnet hut znacht > hut Nacht gits Ryffe
Ggsoundhàit ound Wàltlaag:
Es bésseret > es gaat (em) langsam bésser es beuhset > es gaat (ere) imer wië schlàchter es hàt em ggliëchtet > es isch em liëchter worde
Maass ound Douhr:
es ggnuëgelet > es verlàidet > es wirt ggnouëg (péjoratyv) es langet > es touët's > es wirt ggnouëg es gaat (lang, chourz, en Momànt) > es touhret (e ggwussi Zyt lang).
Wààg:
Es ziët si na bis zoum Zyl > es wirt na en lange Wààg es stygt na bis obe > es wirt na gèèch bis obe es héldet na ggwaltig de Stoutz douraab > es chounnt na e gèèchi Party douraab es liëchtet wyter obe > wyter obe gaat's dànn liëchter
E spézjéli Form mit „choo“ findt me–n im „Schobinger“ ouf Syte 32; dië immédjaati Zouëkoumft („il va pleuvoir“):
Es chounnt cho ràgne > es ràgnet jétz dànn grad es chounnt em Fuur > es faat aa bràne es chounnt ouhs > es wirt békannt es chounnt (eupperem) in Sinn > (eupper) psinnt sych es chounnt i Fraag > es laat si druber réde En entspràchendi Form gaat mit „uberchoo“ ound mit „gèè):
(ych) choume ggnouëg uber > es langet (mer) (moorn) chounsch es Gschànk uber > moorn gits es Gschànk > moorn wirsch pschànkt (mer) cheumed Rààge–n uber > es git Rààge > es ràgnet dànn dië cheumed liëcht Stryt uber > bi déne git's liëcht Stryt
.
Ouhfpasse :
„Es ràgnet“ hàisst neud, es chèèmti cho ràgne, sondern es ràgni jétzt, grad wo me 's sàit. Daas mèrkt me gly, wà me–n es Advèrb wo–n e Ggschwindigkàit ouhstrouckt, draahànkt, nàmli „Es ràgnet langsam, oder rapyd“ git kàn Sinn, hingàge „es bésseret rapyd“ scho.