01.VIII.2010
Démokraty. Es Gsprèuhch zwuschet em Reubi Raab ound em Euïgén Skrotas.
R.R.: Dou Euïgén, i ha hut t' Éérscht–Augoouschtrèèd. Fur dië ha–n i–ch e Fraag. Daa sàit mer àine, de Platon findi t'Démokraty dië zwàit–ubelscht Staatsform, grad vor de Turanéi. Hàt neud de Churchill erchlèèrt, t'Démokraty séig dië béscht mugli Staatsform ?
E.S.: Èumel dië wénigscht schlàchti vo–n ale, wo me bis jétz probiërt héig.
R.R.: Jàà, ound wèr hàt jétz ràcht ?
E.S.: Daas cha–n i neud àifach sàge, bévor i wàiss, was me–n ounder Démokraty verstaat.
R.R.: Tànk Volkshèrrschaft. Ébe, das 's Volch régiërt.
E.S.: Daa hàmer scho dréi Bégriff, wo mer is zéérscht muëssted àinig wèrde, wias si béduuted; nàmli Volch, Hèrrschaft, gouët. Feu mer doch mit Volch aa. Dou wàisch ja, i de Dédéèrr hànd t'Luut vor de Wàndi gghéépet: "Wir sind das Volk". Was màinsch dou, wèr isch 's Volch.
R.R.: Dië, wo im Land woned, wo dezouë gheuhred.
E.S.: Mane ound Frawe ? Dou wàisch ja, sit em Altertoum ound bis wyt is zwànzgischt Jaarhoundert sind fascht imer p'Mane a de Régiërig gsy. Ound gits neud aw Altersbégrànzige.
R.R.: Ahaa, ja i dèm Fall wèr mundig isch. Also t'Stimmburgerine ound –burger.
E.S.: I de Démokaty vom Soolon sind nou Atééner stimmbéràchtiget gsy, ound wèèlbaar fur nideri Àmter nou dië wo béritte–n in Chriëg zoge sind, ound fur heuhchi blos dië Ryche, wo–n es Schiff ouhsggruschtet hànd. Wië staats bi euïs ?
R.R.: Verouhssétzig isch 's Schwyzer Burgerràcht ound Wonsitz i dèm Kanton, dère Ggmàind, wo 's aagaat.
E.S.: Im Mittelalter hàt me muëse fur 's Zurcher Burgerràcht es Houhs psitze innerhalb von Stadtmouhre. Soo hàt me–n ouhsgschlosse, das Luut mitpstimed, wo vilicht nou chourzi Zyt i de Stadt blybed ound sych aw de Stadt neud verpflichtet fuuled. Defuur sind aw die ouhsgschlosse gsy, wo kàs àiges Hous vermeuge hànd.
R.R.: Gouët, dië Zyte sind verby.
E.S.: Aber was sàisch zou déne, wo scho lang bin euïs sind, daa schaffed ound Stuure zaled, wo bétroffe sind vo–n euïse Gsétz, aber neud ypburgeret, also aw neud Militèèrdiënscht tuënd.
R.R.: I ggwusse Kanteuhn hànd glawb dië mit Niderlassig ouf Ggmàindsébeni Stimmràcht.
E.S.: Ych gsééne scho, mer cheund neud e so àifach féschtlégge, waas "daas Volch" isch. Vilicht hà mer méé Gluck mit régiëre. Was verstaasch dou ounder régiëre ?
R.R.: Also, régiëre hàisst Gsétz erlaa, t'Macht haa zoum dië Gsétz douresétze, ound entschàide, was nach Gsétz gilt.
E.S.: Hàisst daas, das wèr régiërt aw pstimmt, wèr zoum Volch gheuhrt ?
R.R.: Wànn daas gsétzlich ggréglet isch, ound daas schynt bi–n euïs soo z'sy, dànn ja.
E.S.: Fasse mer zàme: Démokraty béduutet: 's Volch pstimt was Gsétz isch, wië dië Gsétz mit Macht douregsétzt wèrde muënd, wië dië Gsétz aaz'wànde sind, ound wèr zou dèm Volch uberhawpt gheuhrt.
R.R.: Im Momànt wusst i nuut anders.
E.S.: Jétz muëssted mer t'Ouhswurkige–n oundersouëche, eub daas gouët oder schlàcht isch, ound mit andere Staatsforme verglyche, wië 's déét ousechounnt. Aber mych tounkt's, zéérscht sétte mer euïs mit de Ggfaare béschàftige, wo dère Démokraty drooëd.
R.R.: Wië màinsch daas ?
E.S.: Ài Ggfaar schynt mer ous de Kompétànz z'choo, das 's Volch pstimt, wèr 's Volch isch. Git's dànn neud allerhand Byspyl vo Staate, wo sych als Démokraty erchlèèred, aber wo zoum Byspyl en Familjeklaan p'Macht a sych rysst, oder ài Partéi, ound ali wo neud mitmarschiëred, praktisch zoum Volch ouhschluussed ?
R.R.: Hitlertuutschland, Sovjétroussland, Simbabwé, na ander.
E.S.: Ound hàisst's neud màngmaal, ggwussi Inschtitouzjoone wië internazjonaali Oundernàmige oder Pèrsoone mit immànsem Rychtoum séiged soo màchtig, das si Régiërigspschluss cheuned erzwinge–n oder douhrtouë ?
R.R.: Mych tounkt's, i héig scho soo euppis ggheuhre sàge.
E.S.: Wië séll me déne Ggfaare bégàgne.
R.R.: Ych glawb, g'Gwaltetrànig isch ài Maassnaam, wo prèzys dèrige Ggfaare séll bégàgne. Aber ych louëg ouf t'Ouhr ound gséé, i sétt mi zwàgmache fur myni Éérscht–Augoouschtrèèd haa. Vile Dank, Euïgéén, daas Gsprèuhch mit Dyr cha–n i jétz grad brouhche.