Lydja Chrafft–Gyger
E Fraw im Schatte vo me Maa
1. Ylàitig
Pégasouss, ggfluglete Hàngscht, choumm laa der t'Schabragge–n ouhflégge,
laa der de Bouhchriëme–n aazië, de Sattel tèurff jaa neud verroutsche,
t'Nuschtere mouësch neud so blèèë–n ound t'Oore magsch struusse, neud litze,
's Bys mit de Trànse séllsch nèè ound de Zawm; i mouës wyse woo doure,
glych wië gouët gghaberet sy magsch bim Ritt dour erfoundeni Heuhchi.
'S gaat is fantastische Rych, es Jaartouhsig hàt daas wéle douhre,
doch i sim éérschte Jaarzàànt isch dèè scheuïssliché Trawm scho verby gsy.
'S gilt déét e Fraw neuï z'erfinde, wo 's ouf si nimmt, iri Rivaalin,
Ggliëbti ound Stutze vom mouëtige Gatte vo–n euïsere Héldin,
ouhfznèè in àigene Houhshalt ound z'doulde bis uber syn Tood ouhs.
E Ggfaar fur vili Màntschelàbe, e dèrigi, wo–n aw màngs Ggmuët z'versteuhre droot, soo–n e Ggfaar gsénd nou wénig vo–n euïs Màntsche verouhs, ound déne, wo si gsénd choo, glawbed mer 's neuhd, ound wà–mer 's na glawbted, so trowe mer is neud zouë, wurksam cheune degàge handle. Wèr wétt si aw ouhfraffe, syni tàgliche Pflichte–n im Stich z'laa, béruërt is doch ganz anderscht dèè Schade–n in euïser Nèuhchi, dèè sicher Verlouscht vill tiràkter, als euppis, wo–n évàntouéll ytritt ound wo mer is na gaar neud ràcht cheund voorstéle, séigs, das sych t'Aazàiche dèèwààg langsam ound ounschynbaar entwickled, séigs, das myr neud i dèrig groosse Dimànsjoone tànked, oder séigs, das is euïsi Angscht vor de Kataschtrooffe blind macht. Wië aber verhalted myr euïs, wà myr zàmelàbed mit eupperem, wo dië Gfaar erchànnt, wo degàge kàmpft ound syn Kampf zoum Làbesinhalt macht, mit eupperem zàmelàbed, wo vo–n euïs es Opfer verlangt, àis, wo mer de Zàmehang mit syner (tànk scho) gouëte–n Apsicht – neud emaal cheund bégryffe ?
Wo–n ych vo–n ere dèrige Gschicht zoum éérschte Maal ggheuhre, ound myr voorstéle, wië daas euppe hétt cheune–n ousechoo; sind béràits uber fuffzg Jaar verby gsy. Es gaat oum de Zwyspalt vo–n ere Pjanischtin im Schatte vo me wortgwaltige Widerstandskàmpfer, nàmli–ch oum t'Éhé vo dère Lydja Gyger mit dèm béruëmte Profàsser fur Théology Kourt Chrafft. Im Schatte–n also vo dèm Théoloog ound Profàsser wo zàme mit syre Ggliëbte Vonnaa aatritt gàg de verblàndeté Volchsverfuërer Hinkel ggraatet also dië Fraw (scho i gsétzterem Alter) i dië Bélaschtig, wo si zschlaag choo mouës mit Yfersoucht ound Liëbi im Stryt mit Pflicht, Veréérig, Réschpàkt – ound mit Hass.
Dië Mousikeri, Mouëtter, Gémaalin ound Houhsfraw chèèm also 1891 ouf t'Wàlt, 600 Jaar nach em Ruutlischwouhr, als Lydja Gyger, Tochter ous gouëtem Houhs. Als Mittelschuëleri wirt si ous irer Gébourtsstadt Munschterbèrg is Wàltsche versétzt, wil ire Vatter fur en prouëffliche–n Ouhfstyg mit syre Familje déét ane ziët. Es Jaar vor em éérschte Wàltchriëg huraatet euïses Paar, also na i dère Voorchriëgszyt, wo spèuhter uberouhs bénide–n ound verhèrrlichet worde–n isch. Alerdings: éérschtens isch Gott toot, 's Chrischtetoum hàt en Schoupf uberchoo, ound Réligjon, Wusseschaft ound Moral sind im Chaos ouhfggleuhst. Zwàitens sind dië fusikaalische Kèurper zour Illousjon worde, t'Wàlt monschtreuhs ound ounhàimli, jédes Mààss isch verschwounde, ound drittens isch 's individouéle Làbe gstorbe–n i de Maassekoultour vo de Grooss–Stadt (soo teuhnt zmittst im Chriëg i de Galery "Dada" z'Zuri em Hougo Ball syni duschter Sicht im Voortraag uber de Kandinsky). Droum séig g'Kounscht bis is Tuuffscht ine–n erschutteret ound droum scheupfid jétz dië hoochsànsyble Kunschtler im Kampf mit em Irrsinn Bilder, wo neud t'Natour naamached sonden si scheupfed neuji, bis doo ounbékannti Erschynigsforme–n ound Gghàimnis, ound zwaar ganz im Widersprouch zour Gséllschaft, wo verstàndtnisloos vor "Guernica" vom Picasso ound vor "Tierschicksale" vom Franz Marc staat.
I de Gséllschaft gàlted ébe na imer dië alte Sitte; de pater familiæ isch nach em Gsétz Familjenoberhawpt ound sàit woo doure, Éhébrouch isch en Schàidigsground, e gschidni Fraw ound éérscht ràcht e lédigi Mouëtter wirt ggmide–n in Chràise, wo sych bésser tounked. Euïsi Gschicht, daas hàisst de Lydja ires pèrseuhnli Schicksaal, spillt àigetli–ch im Tuutsche–n ousse–n ound nach de Schmaach vom éérschte Wàltchriëg, also wo sych dië brouhne Nàbel in Cheupfe vo de Verluurer verdichted zou schwaarze Woulche vole Hagel ound Blitz, zou Woulche wo daas Staalggwitter verchunded, dië Kataschtrooffe, wië me hut wàiss. Dië verzwickti Éhésitouazjon ergit sych nàmli na vor dèm zwàite Wàltchriëg, wo dànn p'Mane in Chriëg holt aber lang neud ali zrouggbringt, vilicht éérscht nach Jaare–n ous Chriëgs–Ggfangeschaft ound wànn, dànn verlètzt ound versteuhrt. Also na vor p'Frawe fur ales muënd sàlber e Verantwortig ubernèè ound si sych droum as entschàide ggweuned ound as sàlber pstime. Hàts anderscht cheune–n ousechoo, als das si deby ggwussi Hàmige verluured ound vilicht neud emaal anderi Hàmige–n entwickled ? I de Zwuschechriëgszyt hànd alerdings dië màischte Frawe vo dèm Wandel nuut ggwusst, vilicht neud emaal sych trowt z'treuïme vo dère–n Émanzipazjon, wo de Féminismouss im Euïroopa nach zwééne Wàltchriëge (ound mit Verspèuhtig aw i de verschoonte Schwyz) béwurkt hàt. Wàge dèm hàt's doo màngs, wo–n aafangs àinezwànzgischts Jaarhoundert sàlpverstàndtli–ch isch, fur dië Frawe vo vorane, fur dië Lydja vo–n euïsere Gschicht, na gaar neud ggèè gghaa. Es isch mugli, das e Làseri ous euïser Zyt neud ooni wyteres verstàndtli findt, wië sych dië Héldin vo dère Gschicht verhalte hàt; vilicht wirt si béfrèumdet sy oder uberhawpt neud cheune glawbe, das e pbildeti Daame sych soo euppis gfale lèus. Denaa eupperem meuged Lydjas Sorge–n ound Neuht im Verglych mit Diktatour ound Joudeverfolgig ounbéduutend voorchoo. Aber hàt neud jédes pèrseuhnli Schicksal, jédes Màntschelàbe, ounabhàngig vom groosse Gschèè ir Wàlt ousse, syni àige Béduutig, sys àige Freuïd ound Làid ?