LCG010.2Ouhsggwise2
Mer hànd 's devoo gghaa, wië sych màngs ggànderet hàt fur t'Lydja sit si z'Munschterbèrg làbt. Wéniger ànderet sych i de Familje.
Dië bééde Seuhn hànd jétz aw wider im Hôtél Mama Ounderschloupf bézoge, was t'Lydja sàlpverstàndtli psounders freuït. Chouhm i de Schwyz isch de Kourt nàbscht Wusseschaft ound Voorlàsige scho bis uber t'Oore–n angaschiërt im Widerstand vo–n Éxyltuutsche, ound mit de Békànende Chile blybt er in àngem Kontakt, so wyt daas bi dère Tuutsche Zànsour gaat. Jétz wèèr daas Éhépaar fur chourzi Zyt z'zwàit, aber de Lydja isch es neud mugli an Kourt nou z'tànke, ooni das Gédanke–n a dië Vonnaa grad aw deby sind. Neud lang, so isch sy ounderdésse–n aw wider i de ggmàinsame Wonig aachoo. Vilicht findt sy fascht na méé als de Kourt Ouhfnaam bi–n Éxyltuutsche, blybt aber syni ounentbéérli Hulff ound Stutze; schliëssli macht de Pschàid vo ànet de Grànze jé lènger jé méé Sorge. Fur t'Lydia gaat dië Zyt wyter, wo sy nàbe déne bàide ire–n àige Wààg gaat, ound daa steund t'Ouhfgabe fur iri Chind im Vorderground. Bééd Seuhn muënd ires Stouhdjoum wàg em Militèèrdiënscht ounderbràche, Rouht ound Anna muënd de–r Ubergang is Schwyzer Gimi schaffe, ound de Pawl chounnt à scho a t'Ouhfnaams-Pruëffig. Wo dië Sorge verby sind, findt t'Lydia nach eme Wyli de Rank als Pjanischtin, ound ales in alem erwyst si t'Ouhswysig ous em Rych fur sy als groosse Voortàil. Daas findt si éérscht ràcht, wo si ounvermouëtet eme Schwyzer Schriftstéler bégàgnet. Dèm isch es aw ounggmuëtli worde–n im Rych, glych das er sit de Huperinflazjon im Tuutsche gglàbt ound nach de Wirtschaftskryse de–r Ouhfschwoung ounder em Schacht mitgmacht hàt. Im Awgschte 1936 louëgt er imerhy na dèè internazjonaalé Sportaalaass z'Bèrlyn aa, dië Olumpische Spyl wo fascht wàltwyt grooss ound schiër mit Phawke–n ound Troumpééte–n oufeggjoublet wèrded. Dèè Schriftstéler prichtet, ggwuss en Viërtel vo déne hounderttouhsig Plàtz séiged stratéégisch vertàilt vo Brouhnhàmpler–Grouppe psétzt gsy. Dië héiged mit irem Gébrull scho nach chourzer Zyt ales béhèrrscht. Wo dànn de Schulze, en Tuutsche Schnàlleuïffer zwaar knapp aber ébe doch hinder em Jones is Zyl chounnt, daa héépid dië Brouhne im Spràch–Choor: "Hooch Schulze, hooch, Hipp Hipp hurraa !" ound wo vom Louhtspràcher de Jones als Syger verchundt wird, so gèung daas Bruële–n éérscht ràcht loos, en waansinige Protàscht, me gheuhrt nou–r àin Ruttmouss: "Schulze Siegaa – Jones niedaa – Sieg Hàil !" soo lang, bis praktisch daas ganze Poublikoum im Takt "Schulze" héépet. Wèr ouhfgfale–n isch, das er neud mitmacht, hétt Schlèèg rissggiërt. T'Lydja sàit blos, euppis anders séig gaar neud z'erwaarte.
Zou–re groosse Gébourtstaagsfyr, eme Noulefàscht i de Familje Gyger, sind aw 's Chrafts ygglade. De Kourt hàt oursprungli neud ooni Vonnaa wéle–n a dèè Aalaass, aber dië hàt ouf dèè Taag es Tràffe mit Éxyltuutsche–n apgmacht ound sétzt's doure, das èr ouf all Fàll dië Verwandtschaftsbéziëig pflàgi. I me groosse Saal isch a re–n Aazaal Sàchsertisch fur 's Àsse paraat. Éhépaar, hàts gghàisse, séiged ja souscht amig zàme, droum gèèbs intràssanteri Gspréuhch, wà me si tràni. De Vétter Schaaggi hàt gglouëget, das èr mit dère Ggousyne, wo–n ous de Freumdi hàichoo isch, an glyche Tisch chounnt. Aw Lydia's Schwaager, de Maa vo–n irer Schweuschter, isch deby nàbscht zwoone Frawe ous de Verwandtschaft vo de Mouëtter Gyger ound vom Kourt syne Bruëdere de Filosoof. Me–n isst fàin i dèm nooble Hôtél. Nach ere Flàdlisouppe mit Markbreuckli ound eme Ordèuhver–Plàttli zou me Wysse, nach Waal en Fandang oder en Rysling–Silvaaner, git's es Roast–beef an ere Madàira–Soosse mit pommes–Dauphinées ound verschidene Ggmuës. Als Roote steund en Goldsigel ous em Chlàggi ound en Dôle ous em Wallis zour Waal. Nach verschidene Glasse gits Café et friandises. Me ggnuusst daas fàschtliche Menu, aber àinewààg isch t'Stimig ounfroo. Zwusche de Gàng blybt vill Zyt zoum schwàtze. Dië Hère cheumed gly ouf g'Komferànz vo Munche z'réde, wo dië Euïropèèische Màcht zouëlouëged, wië de Hinkel de Tschèchoslowakéi 's Soudéételand wègnimmt. Lydia's bééd Schwèuhger glawbed neud am Chamberlin's Fridesréttig. Aber de Schaaggi, èr isch Tiràkter in ere Groossbank mit Sitz i Munschterbèrg, sàit: "Es gaat àifach oum 's Gàlt. Es cha sych doch niëmer–t en Chriëg làischte, am wénigschte Tuutschland. Dèm syni Kréditwurdigkàit isch dèrmaasse massyv abegstouhft worde, das dèè Staat niëne méé Gàlt zou àinigermaasse vernumftigem Zéis uberchounnt." Eub de Schaaggi soo euppis cheuni sàge, ooni 's Bankgghàimnis verlétze ? wott de Filosoof wusse. "Was i de Zytig staat, isch nume gghàim. I britische Finanzblétter staat ggnouëg, fur das me sych 's neuhtig cha–n an Fingere–n apzéle. De Hinkel muësst grad es paar ryse Vermeuge cheune èrbe, ound dië bringt em daas Soudéételand am allerwénigschte. Ych ràchne neud mit Chriëg". Daa trowt si t'Lydja e Màinig z'haa i dèm Manegsprèuhch: "Ych choume ja ous dèm Rych. Déét wirt doch ales ouf Chriëg hy ggricht. Scho p'Primaarschuëler wèrded ouf Kampfspyl ygguëbt, ound stàndig wirt Hass pbrédiget, Hass ouf all wo kà Gèrmaane sind".
A me–n andere Tisch rédt de Kourt uber syni Sorge, wië–n im Tuutsche Rych mit de Joude–n oumggange wirt: "Im Jàner 1937" sàit er, "forderet de Rychsfuërer SS Bàngler in aler Euffentlichkàit die Entjudung Deutschlands. Yr gheuhred ràcht: die Entjudung Deutschlands. Scho lang wirt de Judische–n Èèrzt ound Jourischte de Prouëff verbotte, jétz chounnt dië Judisch Indouschtry draa. Ous àigene Béobachtige cha–n i sàge, dië Naazi geund rucksichtsloos voor, iri Opfer wèrded neud nou oungéràcht béhandlet, si wèrded aw pblaaget wo 's gaat. Vili fluchted ous em Tuutsche. Euïsi Chrischtepflicht isch klaar, myr muënd hàlffe, myr muënd die aarme Verfolgte ouhfnèè." Ound er wéért si gàge chlymuëtigi ound jàmmerlichi Ywànd, bi soo groosse Zaale wèèr t'Schwyzer Wirtschaft uberforderet.
Ganz psounders im Jouli 1938 versouëcht de Profàsser Chrafft, syn Yflouss ouf dië Schwyzer Politiker fur dië verfolgte Joude gàltend z'mache, ound er wyst ouf dië teuhdli Ggfaar hy, wo déne droot. I de Franzeusische Grànzstadt Évian tràffed sych nàmli p'Vertràtter vo 32 Staate. De Tuutsché Rychskanzler wott sych t'Ouhswanderig vo de Judische Béveulkerig zale laa, aber kàis àinzigs Land wott dèm syni Chriëgskasse fule–n ound defuur e Flouët vo bérawbte Màntsche–n ouhfnèè. Im Novàmber drouhf staat i de Zytige, in ale Tuutsche Stédt héiged t'Sunagooge pbrànnt. De Kourt hàt trotz Zànsour de Pricht vo me Békannte–n uberchoo, wo nach ere Sitzig ound aaschluussend ggmuëtlichem Tàil lang nach de Zweulfe z' Nacht hàigaat:
"Es fahren keine Strassenbahnen mehr, und an verschiedenen Taxiunternehmen, die ich anrufe, antwortet niemand, was mich doch erstaunt. Die Strassen sind menschenleer, die Beleuchtung abgeschaltet, nur ab und zu ist im Nebel ein Mann zu entdecken, auf Posten vor einem Schaufenster, Jüdisch, was ich der weissen Bemalung wegen erkenne. Die Männer tragen SA–Uniform, sie scheinen etwas zu bewachen. Ich komme an einem vorbei, der Mann schnauzt mich an: " Hier gibts nichts zu sehen, weitergehn !" Etliche Posten weiter entdecke ich einen Schutzmann in Uniform. Ich nähere mich ihm, will mich erkundigen, was los sei, komme aber kaum zu Wort, schon brüllt er, was ich da zu suchen habe. Ich erkläre, woher und wohin, muss mich ausweisen, worauf er befiehlt: Was hier geschieht, gehtse gar nichts an. Gehnse auf direktem Weg nach Hause, schaunse nicht rechts noch links." Unterwegs höre ich Splittern von Glas, und bald stürmt ein Schlägertrupp vorbei, SA–Männer schwingen Eisenstangen, schlagen Schaufenster ein und Türen, ich höre Flüche, Schläge, verzweifelte Schreie. In der Früh lese ich im Völkischen Beobachter, der "Volkszorn habe den heimtückischen Mord an Ernst Eduard vom Raht gerächt, an diesem Deutschen Botschaftssekretär 1.Klasse, der von einem Juden in Paris umgebracht worden sei." Allerdings soll dessen Beförderung um 3 Klassen erst nach dem Attentat angeordnet worden sein. Von Hitler persönlich, wie ich aus sicherer Quelle erfahre."
Kourt ound Vonnaa gsénd sych in ire Befurchtige pstèuhtiget. Daas grawsaame Voorgaa wyst jétz klaar ouf dië gottloos Haltig ound ouf dië Ggfaar hy, wo devoo ouhsgaat. Sofort béspricht de Kourt mit de Vonnaa e neuji Ygaab an Boundesraat, wo–n er dië schawderhaft Laag vo de verfolgte Joude schilderet, ound forderet, dië Fluchtling muësed ouhfggnaa wèrde. T'Lydia, wo zouëfélig gheuhrt, was dië bàide réded, sàit: "Myr machts ganz Angscht, jétz chounnt de Chriëg." Waroum ? wott de Kourt wusse. "Jétz fullt de Hinkel syni Chriëgskasse."
Alerdings gaats nou wénigi Wouche, bis aw daa, soo nèuhch a de Grànze, e Béfurchtig ouhfchounnt, en Angscht, wo sych jé lènger jé méé usseret i dère Fraag : "git's Chriëg ?" Daas, ound eub myr i de Schwyz aw dry inezoge wèrdid, frèuhgt me si wytoume–n im Land. Dèè Hinkel schynt ja en uble Patrong z'sy. Das dèm ounbéhèrrschte, ounbéràchebaare Fuurer ales zouëztrowe–n isch, wàiss aw t'Régiërig, ound i Bèrn obe schètzt me–n em Profàsser Chrafft syni mouëtige Verlouhtbaarige neuhd, nametli neuhd, wo dànn 1939 de Hinkel vo Provokateuhre–n i polnische–n Ouniforme–n en ubli Szééne–n ouhffuëre laat als Voorwand zoum go Poole–n uberfale, ound éérscht ràcht nach em Ymarsch i dië neuïtraale Staate Holand ound Bélgje. Me maant de Kourt Chrafft zou Zrougghaltig, droot, wo–n er sych neud béydrouckt zàiget. Jétz hàt èr imer wië méé Muë, zoum syni Artikel i de Pràss ounderbringe, er mouës syni Màinig privaat wytergèè. Ouf de–r andere Syte–n entschluusst er sych, falls neuhtig sàlber mit de Waffe–n i de Hand gàg t'Wéérmacht go kàmpfe–n ound màldet si fur e militèèrischi Ouhsbildig, wo–n er doch béquèèm als Fàldprédiger dië dréi silbrige Spaghetti vom Hawpme–n ouf de Houët uberchèèm. Soo sind jétz dréi Mane wo t'Lydja oum si sorget, Soldaate, en Ground méé zoum hoffe, t'Schwyz muës neud in Chriëg zoge wèrde. Scho chli gschmouëch wirt's de Lydja, wo si sych 's Zàmelàbe mit de Vonnaa in Abwàsehàit vom Maa voorstéllt; aber schliëssli mouë me halt àifach zàme goutschiëre, glych das si t'Vonnaa neud cha gséé, ooni Gédanke–n an Kourt. Dèm syni Probléém troucked aw de Lydia ouf 's Ggmuët, sind aber fur sy, glych wië fur vili Luut in euïsem Land, neud so zàntraal, fascht isch si na froo, das de Kourt syni Uberzuugig mit dère Vonnaa cha tàile.
Im Àineviërzgi, ounder em Ydrouck vo greuhschte–n Oumwàlzige–n ound Verschiëbige, vom Ysgang i de Wàlt mit Chriëg ound Veraarmig round oum t'Schwyz, Veraarmig aw i de Schwyz, i dèm Jaar wo p'Burgerschaft Stadtalarm erlàbt, Hulffsdiënscht, Frawediënscht, Ortswéér, Louftschoutzdiënscht, i dèm Jaar erschynt neuï e Koultourzytschrift ound nimmt sych zoum Théémaa daas Schwyzerisch Zàmelàbe, dië Schwyzerisch Ggmàinschaft, Naachberschaft, Kameraadschaft. T'Rédakzjon bittet de Théologyprofàsser Chrafft fur t'Wiënachtsnoumere oum "dië àigetli, èrnschti Wiënachtsbétrachtig", ound syni Prédig laat sych euppe soo zàmefasse: "Hut, wo 's wider emaal soo ouhsgséét, das t'Wàlt ous ale Fouëge ggraati, wo sych ouf àinere Syte ales dèèwààg tiërisch broutaal gschtaltet, ound ouf de–r andere Syte dèèwààg kummerli–ch ound charakterloos – hut isch euïs de Hàiland géboore ! Hut, daas hàisst Taag fur Taag sit jé ound fur imer; hut isch fur euïs, daas sind myr hulffloose Màntsche, wo bloutt ouf t'Wàlt cheumed ound si bloutt als Schatte verleund; hut isch fur euïs de Hàiland, de Hàlffer wo sàlber hulffloos i t'Wàlt chounnt ound si hulffloos am Chruuz verlaat, hut, grad hut isch fur euïs de Hàiland géboore." Natuurli list t'Lydja so–n en Tàggscht vom Éhémaa, neud ooni en Stich im Hèèrz bi de Voorstélig, wië halt dië Sékrétèèrin a dèm sym Wèrde deby gsy isch.