!!Patriarch Es Gsprèuhch zoum patriarchaale Sischtéém
vom Hàini Habicht mit em Xaver Pèrté.
Hàini Habicht Na imer isch de Max Geuldli i me fàischterloose Chéfi als Lybische Gàisel. Daas isch doch ounerheuhrt, zoum kà stèrcheri Ouhsdruck brouhche; sàg emaal, Xavi, de Hèrrscher uber Lybje isch doch ubereggschnappt wànn neud Gàischtes-chrank.
Xaver Pèrté Daas tànked hut vili Schwyzer, aber dèè Fall lyt kompliziërter.
H.H. Jétz los emaal: Am Raadjo ha–n i sogaar en heuhche Boundesbéamte sàge ggheuhrt; àine wo schynts aw deby séig bi de Stratégy fur dèè Komflikt; dèè sàit, me cheumi neud drouhs bi dèm Gaddafi syner ounbéràchebaare Politik.
X.P. Wànn dië verantwortliche Luut neud drouhs–chèèmed, fèènd i–ch 's alerdings schlimm, aber aw verchéért. Ych vermisse nàmli bi ale–n Éxpèrte, wo sych zou dèm Komflikt ggusseret hànd (sowyt ych Kànntnis devoo ha) ài klaari Ouhssaag, nàmli das sych bis jétz praktisch daas ganz Verhalte vom Lybische Staats–Schéff ous ere pstimte Loogik ablàite laat, ous de Loogik vom patriarchaale Ràchts–Sischtéém. Es sind hy ound daa ggwussi Aaduutige ggmacht worde, wo cheund als Hywys ouf daas patriarchaale Sischtéém verstande wèrde, aber als klaari Féschtstélig; ound scho gaar neud Pounkt fur Pounkt apglàitet; isch mer daas nië bégàgnet.
H.H. Waas séll dànn daas patriarchaale Sischtéém sy ?
X.P. Daas isch es psounders Ràchts–Sischtéém, es Sischtéém vo Gsétz, vo huuffig ounggschribne Gsétz, droum rédt me–n aw vo Patriarchaale Sitte.
H.H. Waas isch draa so psounders ?
X.P. Psounders isch p'Béduutig vo de Familje–Éér, vo de Stames–Éér ound vom Gàgetàil, vo de Schand. Isch t'Éér béflàckt, so làbt dië ganz Familje, de ganzé Stamm i de Schand, bis t'Éér souhber ggwàsche–n isch: souhber ggwàsche mit Blouët. Es git verschideni Muglichkàite, fur das en Éér béflàckt wirt: en Maa ous de Familje wirt oumpbraacht, e lédigi Tochter laat sych mit eme Maa y; en Éhébrouch; es langet aber scho denaa e pstimti Bélàidigoung. I jédem vo déne Fàll isch p'Familje i de Schand, soo lang, bis p'Béflàckig mit Blouët apgwàsche–n isch. Jéde waffefèèïg Maa i dère Familje isch verpflichtet, synersyts de Bélàidiger z'teuhde; de Bélàidiger oder eupper ous syner Familje. Aw dië fèèlbaar Tochter oder Fraw hàt ires Làbe verwurkt, jé nach Land ound Sitte sogaar dànn, wànn si verggwaltiget worde–n isch. Aw ire Liëbhaber mouës entspràchend tdeuhdt wèrde. Alerdings hèurt mit em erfolgte Raachémord dië Gschicht nanig ouhf, wànn wàge dère Raach en anderi Familje jétz en Toote mouës béklage; ound rèèche, wànn neud sy wott i t'Schand choo.
H.H. Gits dànn daa nië es Ànd ?
X.P. Es git offebaar Byspyl, wo so–n es Ping–Pong–Morde uber Gànerazjoone tdouhret haa séll. Alerdings gàlted neud ali Régle, ali Sitte glych i jédem Land, bi jédem Stamm, i jéder Réligjon. De Bélàidiger, réschpàktyvé syni Sippe cha sych alefalls loos–chawffe, im Kosovo zoum Byspyl cha fur daas es Ééreggricht aaggrouëffe oder zàmegstéllt wèrde.
H.H. Gits dànn daas Patriarchaale Zuug uberhawpt ?
X.P. Ound wië 's daas git. Daas hàts ggèè sit myr schriftlichi Zuugniss hànd ound gits hut na i vile Lànder.
H.H. Ja sàg ràcht.
X.P. Momoll. I de zwàite Hélfti vom zwànzgischte Jaarhoundert sind i de Schwyz es paar dèrigi Ééremèurd voorchoo ound i de Méédje poublik ggmacht worde. Wië ggsàit isch im Kosovo, mindischtens i pstimte Gàgede, aw im Arabische Rouhm daas patriarchaal Ràchts–Sischtéém verbràitet, aber aw i Suditaalje, déét founkzjoniëred dië maffjeuhse–n Organisazjoone soo, ound mindischtens fruëner mouës aw Irland bétroffe gsy sy. Patriarchaali Rélikt sind dië Éére–Douéll, wo sogaar i Tuutschland ound Frankrych na bis zoum éérschte Wàltchriëg neud sàlte gguëbt worde sind, mindischtens i ggwusse Chràise. Daas Ritual Douéll séll t'Éér wàsche ound glych p'Blouëtraach ounneuhtig mache. Vo me ggwusse Standpounkt ouhs cha me Sippehaft, Raachéjouschtiz ound sogaar Verhèrrlichoung vo Héldetoum ound Wéérwàse–n im Hitlerrych als Patriarchaale Ruckfall aalouëge.
H.H. Aber waas hàt jétz daas ales mit em Gaddafi z'touë ? Chounnt es patriarchaals Ràchts–Sischtéém i Lybje uberhawpt i Fraag ?
X.P. Daas Nordafrikaanisch Land gheuhrt géograafisch oumbédingt i dië Gàged, wo myr daas Sischtéém erwaarted, ound mindischtens en Tàil vo de Béveulkerig isch vermouëtli na pounkto Làbeswys ound droum Sitte ound Bruuch de Tradizjon verpflichtet. Fur daas spricht ja, das de Gaddafi Wèrt drouhf làit, aw im Oussland i sym Zàlt z'ubernachte. Syni Lybwach sind joungi Frawe; daas passt zour Aanaam, das èr wott als Schéff vo me Harém ggséé wèrde (uber dèè Pounkt liëss sych na màngs sàge).
H.H. Waroum sàisch „Patriarchaal“, isch daas neud àifach im Islaam soo ?
X.P. Wië ggsàit sind dië Sitte–n im ganze chrischtliche–n Euïroopa verbràitet ggsy ound sind s' na i ggwusse katolische ound ortodoxe Pbiët; ubrigens git's offebaar aw Patriarchaal organisiërti Judischi Ggmàinschafte; oumggchéért hànd neud ali Mouslymische Pbiët dèrig Sitte; ound schliëssli sàged ggwussi Islaamwusseschafter, de Koraan verlangi so wénig dië Patriarchaale Sitte wië 's neuï Téschtamànt, séig aber in ere Zyt entstande, wo daas Ràcht ggoulte héig. Èènli wyst ja aw dië Stàinigoung vo de Éhebràcheri douf hy, das de Jésouss gàg daas Patriarchaal Ràcht gsy isch.
H.H. Jétz aber zoum Gaddafi.
X.P. Ouf Ground vo dère chourze Bétrachtig nimm ych aa, das èr sych als en Aart Oberstamesfuërer uber ganz Lybje gséét; ound das èr daas patriarchaal Sischtéém neud nou fur sych in Aasprouch nimmt, neud nou gàgenuber sym Volch douresétzt, sondern aw vor de (wéschtliche) Wàlt vertritt, quasi propagiërt.
H.H. Wië chounnsch ouf daas ?
X.P. Zoum Dyr daa drouhf en Antwort gèè, mouë–n i chli wyter ouhshole. Hutzetaag rédt me–n imer méé vo me Gàgesatz zwusche de–r Arabisch–Mouslymische ound de Wéschtlich–Indouschtrialisiërte Wàlt. Wèr sych intànsyver mit dèm Gàgesatz béfasst chounnt huuffig zour Aasicht, das sych dië; ych sàge–n emaal Euschtlichi Wàlt; das sych dèè Oriànt; vom Wéschte verachtet ound i syner Làbeswys ggfèuhrdet voorchounnt. Fur vili staat t'Réligjon im Vorderground, aber ych bi–n uberzuugt, ound Islaamwusseschaftler gsénd daas èènli, ych bi–n uberzuugt, das es fascht méé oum daas Patriarchaale Ràchts–Sischtéém gaat.
H.H. Dou sàisch ja, das zoum Byspyl aw Katolischi Veulcher patriarchaali Bruuch pflààgid, das aw Mouslym wider en anderi soziaali Strouktour héiged. Aber lang neud ali Oriàntaalische Furschte bénàmed sych soo wië dèè Gaddafi, wo ja aw dië Chrankeschweuschtere soo lang mit Hyrichtig bédroot hàt. Ound waroum séll wàge déne Patriarchaale Sitte jétz loogisch sy, das er de Max Geuldli yspéért ound neud fréi git, wo doch de Boundesraat Mèrz sych isch go entschouldige, en Vertraag apgschlosse hàt, wo de Gaddafi sàlber neud ygghalte hàt, das er imer neuji Bédingige stéllt.
X.P. Daa chounnt syn spézjèlé Styl dezouë, en dourtribe–spilerische Styl. Èr schynt séér vill mit théatraalische–n Ouhftritt wéle–n erràiche. Daas passt gouët zou me Hang zoum mèèrte, zoum wéle–n ouseschinde mit verspràche–n ound zrouggnèè, euppis wo–n er offebaar ràcht gschickt i Szééne sétzt. En Aart, wië myr si euïs vilicht i me–n oriàntaalische Basaar voorstéled.
H.H. Daas wurkt ouf mych jétz wurkli–ch oriàntaalisch.
X.P. Lybje wuur i taatsàchli na zoum Oriànt zéle. ' H.H. Ych gséé de Zàmehang zoum Stryt mit de Schwyz imer nanig.
X.P. Mit de Verhaftig vom Gaddafi sym Soon ound nametli de Poublikazjon vo déne Bilder isch ous patriarchaaler Sicht t'Éér béflàckt, t'Éér vom Hanibal, vo de ganze Familje ound àntli na vo ganz Lybje.
H.H. Waroum vo ganz Lybje ?
X.P. Will de Gaddafi de Patriarch vo ganz Lybje isch, gséét èr daas ganze Land mit ihm ound syner Familje i de Schand. Ych cha 's aw andersch sàge. Isch em Gaddafi syni Éér béflàckt, so isch er als Patriarch vo sym Land nume glawbhaft, verluurt er syni Awtoritèèt. Èr mouës mindischtens gàgenuber de tradizjonéll, also patriarchaal, ggsinnte Chràise béwyse, das èr fur syni Éér kàmpft; glychzytig sétt er syni wéschtliche Gschàftspaartner neud z'féscht verteuïbe. Ych vermouëte, daa muës er e hàikli Graatwanderig béschryte.
H.H. Gouët, nà–mer emaal aa, Dou héigsch ràcht. Daas cha–n aber neud hàisse, das sych t'Schwyz jétz dèm patriarchaale Sischtéém ounderoornet.
X.P. Sicher neuhd. – Aber waas haltisch Dou vo dèm Satz, me muës sych cheunne–n ouf de Standpounkt vom Gàgner stéle, zoum em richtig cheune bégàgne ?
H.H. Daas luuchtet mer scho y. Aber wië gsèèch daas dànn ouhs ?
X.P. Réschpàkt. Mit Réschpàkt zour Kànntniss nèè, das daa zwài glychbéràchtigti Ràchts–Sischtéém i Komflikt sind.
H.H. Hàsch mer es konkrééts Byspyl ?
X.P. Im patriarchaale Sischtéém isch e Fraw im euffentliche Kontakt mit Mane undànkbaar. Daas gaat soo wyt, das de Vatter oder Éhémaa mouës em Tokter uber p'Béschwèrde vo syner chranke Fraw Ouhskoumft gèè. Sy sitzt denàbe–n ound rédt mit irem Maa. Hoffetli sind sych dië zouëstàndige Luut im Klaare uber dië mugliche Konséquànze vo Verhandlige zwusche de–r Ousseminischterin mit Lybische Minischter.
H.H. Waas séll me dànn mache ?
X.P. Sàlpverstàndtli spillt daa na vill anders mit. Daas muësst me sych im Àinzelne–n uberlégge. Ych sàge blos: Videant consules.