Povritalia 1
Es Gsprèuhch vo de Héli Habicht mit em Oskar Tse. Tàil 1
Oskar Tse: Salu Héli, gséésch gouët ouhs. Bisch grad ous Itaalje oumechoo ?
Héli Habicht: Jaa, bi myne Békannte z’Pèrugia. Myr rèded amig uber Gott ound dië Wélt, ound ouf e kritischi Bémèrkig vo myr hy, wil Itaalje sit de Renaissance nuut Ràchts méé zwààgbringi, hànd s’ mi draa erineret, das ébe–n i dère groossaartige Zyt ’s koultouréll Kapital vom Volch ouhfpbrouhcht worde séig.
O.: Daas tounkt mi jétz doch gspàssig.
H.: Hà jaa, me sàit doch allgémàin, das sych es Volch i de Hoochkoultour verbrouhcht.
O.: Dèè Sprouch ha–n i–ch aw scho gheuhrt, aber uberzuugt hàt er mi na nië. Wië séll dànn daas zouëgaa.
H.: Daas isch doch békannt. Wànn ’s de Luut z’gouët gaat, so wèrded s’ schlapp ound strànged sych nume–n aa.
O.: Also daas wuur i gèrn mit dyr zàme–n aalouëge. Dou sàisch doch, das Itaalje zour Zyt vo de Renaissance e kultouréli Hoochbluëte gghaa héig ?
H.: Tànk doch an ali dië pràchtige Palàscht ound Deuhm, die Ggmèuld, dië Staatouë, dië Kunschtler wië Léonardo da Vinci, Michelangelo ound vili anderi !
O.: Ooni Zwyfel, aw dië Floràntynischi Literatour, ale voraa Dante Alighieri, aw Petrarca ound Boccacio.
H.: Daa doure wèère mer àinig.
O.: Waas màinsch dànn, wië isch dië Hoochbluëte z’stand choo ?
H.: Es isch e làbhafti Zyt gsy, es isch vill ggloffe z’Itaalje, t’Luut sind wach gsy, dië Kunschtler hànd enand gàgesytig aaggrégt. Dië Kunschtler sind aber aw ggfèurderet worde vo Furschte–n ound Peuhpscht.
O.: Daas mag ales zouëtràffe. Ych lise–n alerdings i mym Léxikon, das uber Venedig ound Genua dank em Wàlthandel vill Guëter, vill Rychtoum nach Itaalje choo séig, das Handel ound Ggwèrb wàge dèm en groosse–n Ouhfschwoung ggnaa héiged. Daas séig de Ground gsy, das Furschte–n ound Pèuhpscht t’Mittel gghaa héiged, iri stolze Bowte vo béschte Kunschtler schmucke z’laa.
H.: Jaa, ound ?
O.: Mouës me neud drouhs schluusse, es héig de gàischtige–n Élite neud féscht ggschadt, dass ’s de Wirtschaft ound droum de Luut gouët ggange–n isch.
H.: ’S hàt aber aw vill Chriëg ggèè ound demit vill Élànd, de sacco di Roma.
O.: Dou rédsch vo de Fééde zwusche de verschidene Furschtetumer, wo p’Pèuhpscht, de Kàiser ound de Franzeusisch Keunig chréftig mitgmischlet hànd. Dië Italjènisch Zersplitterig tounkt mi–ch ééner en Flàck ouf dère ggruëmte Koultour. Aber i dère Zyt hàts imerhy z’Florànz aw démokraatischi Béstràbige ggèè. Ubrigens hàt de Michelangelo ouf de Syte vo de Démokraate mitggmacht. Louëgsch daas neud als es Zàiche vo fréjem tànke–n aa?
H.: Wànn t’màinsch.
O.: Aber grad aw èr hàt tàilwys i trouhrige Verhéldtniss muëse syni Wèrch schaffe.
H.: Wië màinsch daas ?
O.: Zwaar isch de Michelangelo vo ggwusse–n Ouhftraaggèber béwounderet ound kolossal ggfèurderet worde, aber dië glyche Pèuhpscht hànd nië ggwusst, was s’ wànd ound hànd iri Kunschtler zwounge, iri pompeuhse Wèrch z’schaffe, im Ground ggnaa nou zou irer àigene Verhèrrlichoung.
H.: Was dou neud sàisch.
O.: Èumel schrybt de Romain Roland ouhsfuërli druber i syner Biografy vom Michelangelo.
H.: Jànou. E soo isch ébe dië àimaalig Renaissance–Koultour mugli worde.
O.: ’S àint sind p’Verhéldtniss, i déne dië Renaissance entstande–n isch. Euppis anders isch p’Fraag, eub nach de Renaissance taatsàchli Schlouss mit Koultour gsy séig. Imerhy hàts z’Itaalje na bis àndi Sàchzààts literaarischi Màischterwèrch ggèè, zoum nou de–r Arioscht, de Petrarca ound Vatter ound Soon Tasso z’erwèène. Wànn wurkli t’Renaissance ’s gàischtig Kapitaal ouf em Stifel ouhfpbrouhcht hétti, so wèèr allwààg dië zwàiti Bluëte vo de Literatour nume mugli gsy.
H.: Daa simer aber immer na i de klassische Pèrjoode. Hingàge–n isch im sibezààte Jaarhoundert ja de secentismo ouhfchoo, die Literatour, wo sych i làppische Wortspyl erscheupft.
O.: Ych bi froo, das dou vo dère Zyt rédtsch. Grad doo nàmli–ch isch t’Entdéckig vo–n Amèrika fur de–r Italjènisch Wàlthandel en Schlaag gsy, vo dèm sych t’Wirtschaft nië méé erholt hàt. Vor alem aber isch im sibezààte bis i t’Mitti vom achzààte Jaarhoundert praktisch ganz Itaalje tiràkt oder indiràkt ounder Spanischer Hèrrschaft ound Yflouss gstande. T’Spaniër hànd p’Béveulkerig neud nou–r ouhsggnutzt, si hànd aw mit hèrter Hand e sustémaatisch bildigsfindtlichi Politik douregsétzt. Aber ych gséé, ych mouës wyter. Dië Fraag muë mer es anders Maal béspràche.
H.: Daa bi–n i gspannt, waas t’dànn verzéélsch. Tschaw Oski.
O.: Tschaw Héli.