O.: Salu Héli. Myr hànd ’s létscht Maal uber p’Fraag grédt, eub t’Renaissance z’Itaalje dië scheupferisch Chraft ouhfpbrouhcht héig. Deby han i drouf hyggwise, das daas Land wàret Jaarhounderte ounder de Fouchtle vo Spanië zàme mit de Katolische Chile gstande–n isch.
H.: Waas wottsch demit sàge ?
O.: Hischtoriker sàged, dië Spanisch Hèrrschaft ounder Mitwurkig vo de Katolische Chile héig mit de fréje Màinigsusserig gézylt es inizjatyvs ound kréatyvs Tànke–n ounderdrouckt. Es cheunnt also grad oumgchéért sy, als me sàit. Waas màinsch, wird g’Koultour, wèrded g’Kunscht ééner dànn ggfèurderet, wànn t’Wirtschaft floriërt ound Gàlt oume–n isch, oder dànn, wànn t’Luut ouhsgsoge wèrded ound neud tèurffed tànke ?
H.: Waarschynli sind im zwàite Fall koultouréli Làischtige chouhm mugli.
O.: Imerhy wott i doch offe laa, das wà–me dië Wortspyl vom secentismo ggnawer cheunnt aalouëge–n ound Pschàid wussti uber dië daamaalig Sitouazjon, cheunnti me vilicht en Houhffe witzigi Aaspilige–n ouf t’Sunde vo de–n Ounderdrucker finde. Tèurffer mer also aanèè, das t’Italjèner ires gàischtige Kapitaal na phalte héiged, das si aber gghinderet worde sind, zoum ’s brouhche.
H.: Es teuhnt jétz uberzuugend, aber en Béwys isch daas nanig.
O.: Dànn muë mer wyter louëge. T’Màinig schynt ja z’sy, das z’Itaalje sit de Renaissance nuut koultouréll Béduutends méé gschaffe worde séig.
H.: Prèzys soo.
O.: Imerhy hàt ’s Bél Paése im zwànzgischte Jaarhoundert en Umberto Eco, en Tiziano Terzani, en Achille Campanile voorzwyse.
H.: Wèr wàiss, eub dië nach sàchshoundert Jaare na gglàse wèrded ?
O.: Wusse cha me daas vo gaar nuut, wo hut ggschaffe wirt. Aber dië bééde–n éérschte hànd imerhy Béschtséller gschribe, wo–n i freumdi Spraache–n ubersétzt sind, ound aw vo gébildete Luut gglàse wèrded, ound de dritt wirt imerhy als Voorleuïffer vom literaarische Sourréalismous ggloobt.
H.: Ych gibe zouë, das muglicherwys groossaartigi literaarischi Wèrch vo Italjèner im zwànzgischte Jaarhoundert gschribe worde sind, aber wië staats bi de bildende Kunscht ? Waas liëss sych em Médizèèër–Graab, waas em Péétersdoom z’Room verglyche ?
O.: Offebaar findtsch em Vittorio Emanuele syni Architàktour aw scheuïssli. Es isch halt scho soo, das me–r im zwànzgischte Jaarhoundert Monoumàntaalwèrch muënd i de Diktatouhre go souëche.
H.: Vo soo euppisem réd i neuhd. Zoum Gluck sind dië ounappetytliche Koloss zoum greuhschte Tàil bim Schrott gglandet.
O.: Màngmaal tànk i, hutzoutaag erfullt de Kino ggwussi Ouhfgabe, wo dië katolisch Chile–n ire stolze Deuhm ound Katédraale mit de grandjoose Fréske–n ubertràit hànd. Ych nàne nou àin Name: Fellini.
H.: Dië Film sind wurkli wounderbaar.
O.: Waas sàisch dànn zou so modèrne Wèrch vo Maaleréi ound Bildhaweréi, wië si en Marino Marini , en Giorgio de Chirico, en Modigliani gschaffe hànd, ound staat Itaalje mit em Foutourismouss neud i de vorderschte Linje ?
H.: Aber fur t’Architàktour gsééts ubel ouhs, was z’Itaalje psounders i de sàchzger Jaare–n ales a Miëtskasèrne hèregstéllt worde–n isch. Es apschréckends Byspyl isch t’ Torre Velasco z’Màiland.
O.: Dou hàsch ràcht. Nou mouës me gséé, das t’Architàkte–n i ganz Euïroopa i sàber Zyt wië psàsse gsy sind vo de Muglichkàit, mit Glaas, Staal ound Bétong iri Fantasyë–n ouhszlàbe, ooni Rucksicht ouf dië Luut, wo muënd drin làbe. Aw z’Parys staat e Tour Montparnasse ound es Centre Pompidou. Mouës me dànn t’Làischtige vo Itaalje neud a de zytggneussische vo de–n andere wéschteuïropèèische Lànder màsse ?
H.: Daas gib der zouë.
O.: So vill ych wàiss, wirt Itaalje imerhy als fuërend béwounderet mit de–r autostrada del sole, mit dère 750 km lange–n Awtobaan, wo s’ zwusche 1956 und 1964 pbowt hànd.
H.: Ouf daas Jaarhoundertwèrch tèurff Itaalje stolz sy, eub’s àim gfali oder neuhd.
O.: Psinn i mi ràcht, so hàmer gfounde, das dië Italjènisch Koultour i de Renaissance in ere wirtschaftlich glànzende Zyt pbluët hàt, dass si aber wàret déne 150 Jaar ounder de bildigsfindtliche Spanische Hèrrschaft ounderdrouckt gsy isch, ound das, zwaar neud mit de Renaissance, aber dourchhouhs mit de Koultour vom zytggneussische Wéschteuïroopa verglychbaar, das nàmli–ch Itaalje vom zwànzgischte Jaarhoundert sych dourchouhs tèurff gséé laa. Findtsch immer na, t’Renaissance héig dië scheupferisch Potànz vo Itaalje verbrouhcht ?
H.: Soo wië dou ’s daarstéllsch, tounkt’s mi nume séér waarschynli. Aber i mànger Béziëig isch daas Land doch ruckstàndig. Na nach em zwàite Wàltchriëg hànd wéniger als 5% t’Schouël mit de scuola media apgschlosse.
O.: Daas isch en Platz am Schwanz, aw wànn dië màischte–n Euïropèèische Chind im Alter zwusche 12 ound 14 Jaar ouhsgschouëlt gsy sind.
H.: Tànk aw a Tangentopoli, Loosche P7, a Mafia, Camorra ound brigate rosse.
O.: Ébe daas gséé–n i–ch als ’s Èrb vom Moussolyni–Faschismous ound wyter zrougg vo de Spanische Hèrrrschaft.