Rédeléére
Es Gsprèuhch vom Reubi Raab mit em Xaver Pèrté.
Reubi Raab: Dou hàsch létschti ggsàit, es Neuïgéboores muësi verkumere ooni e Bétreujeri, wo–n ihnns régelmèuhssig ouhfnèèmti ound mit em schwàtzti.
Xaver Pèrté: G'Chinderèèrzt réded vo làbeswichtiger Zouëwàndig, wo neuhtig isch fur e gsoundi Entwicklig. Bi Gébourt isch 's Hirni ébe nanig fèrtig pbildet, na zimli–ch ouryff. Àinewààg zàigt sych scho im Mouëtterlyb, wië wichtig p'Béziëig vom Chindli zou syner Bétreujeri isch. Daas wurkt si–ch ouhs bim réde léére. Scho vor de Gébourt léért nàmli 's Oungéboorne t'Stimm vo synere Mouëtter kàne, aber aw syni Mouëtterspraach ound Gschichtli oder Liëdli, wo 's imer wider gheurt hàt wàret de Schwangerschaft.
R.R.:' Wohèr wott me–n à soo euppis wusse; es Neuïgéboores cha–n àim daas ja neud sàge.
X.P.: Spézjéli Béobachtige béwysed's. E so–n es Màntschli réagiërt ouf e psounderi Aart, wo zàiget, eub ihmm dië Louht vertrowt sind oder neud. Na wounderbaarer isch, das en Seuïgling ggwussi Régle vo synere Mouëtterspraach elàige vom lose léért, me brouhchts neud emaal z'korigiëre. Daas isch en wichtige–n Ounderschyd zoum léére vo freumde Spraache. Déét mouë–n euïs t'Lééreri stàndig kritisiëre, bis mer Gramatik ound Satzbow richtig béhèrrsched, ound àinewààg blybt en Aggsang oder e gspàssigi Wortwaal. Ébe droum nimmt me–n aa, das es bim éérschte Spraacherwèrb vor alem ound psounders oum p'Béziëig gaat, oum 's erchàne ound erchànnt wèrde, woo me dezouë gheuhrt.
R.R.: Jàà, i dèm Fall schynt mer p'Mouëtterspraach na verouckt wichtig ?
X.P.: Uberhawpt Béschàftigoung mit em Chlychind, Aarégige, Kèurperkontakt, Schwàtze. Me wàiss hut, das sych 's Hirni e soo bésser entwicklet als ooni.
R.R.: Daa choum' i jétz nanig e so drouhs.
X.P.: Ych sàg der es paar Zaale. Es Neuïgéboornigs hàt euppe glych vill Nèrvezàle–n im Hirni wië–n es Erwachsnigs, oum dië houndert Miljarde.
R.R.: Làck Béck !
X.P.: Em Neuïgéboorene syni Nèrvezàle hànd aber blos euppe 2'500 Sunapse.
R.R.: Sinapse ?
X.P.: Dië Sunapse sind wië 2'500 Télifoonaaschluss zou andere Nèrvezàle–n im Hirni. Bis àis euppe druu isch, sind pro Nèrvezàle béràits euppe fuffzààtouhsig Sunapse. Was àis gséét, gheuhrt, gspuurt, touët, ales wo 's erlàbt, wirt veraarbàitet zou Informazjoone ound gspàicheret, ound zwaar a verschidene–n Oorte–n im Hirni, dou chasch a Datéje tànke. Entspràchend brouhcht's imer méé dèrig Verbindige. Jétz hàt also es Druujèuhrigs total zwàihoundert Biljoone Sunapse.
R.R.: Nimmt daas dèèwààg zouë ?
X.P.: Euppe zwàihoundert Biljoone phaltet's bis zààjèuhrig, aber es Erwachsnigs hàt blos na oum dië houndert Biljoone.
R.R.: Wèrde myr dànn tumer als Chind ?
X.P.: Anderscht intéligànt. Chind sind éxtréém lèrnfèèig. Chind nàmed verouckt vill ound fascht waalloos Informazjon ouhf ound làit si ap, aber ap zààjèuhrig fangt daas Hirni aa, daas wo 's neud brouhcht naa–dis–naa wider ousezghéje. Was régelmèuhssig voorchounnt wirt stèrcher, was neud widerholt wirt, gghéit wègg.
R.R.: Daas git mer scho z'tànke.
X.P.: Dië Strouktouhre zoum tànke, plaane, ounderschàide–n ound ouhfpasse, ébesoo entspràchend dië Fèèïgkàite, nàmed zwuschem dritte–n ound sibete Làbesjaar am stèrchschte zouë. Vo viëri aa wèrded Strouktouhre fur réde, verzéle, fantasiëre langsam aw verbounde mit déne fur ràchne, uberlégge, analisiëre. Es Mèèrli wirt jé lènger jé méé als Fantasy ound deschto wéniger als wurkli erlàbt. Grad bis sibni wèrded aw dië Sunapse zoum léére réde am màischte pbrouhcht. Spèuhter cha me chouhm méé e neuji Spraach fèèlerloos ound ooni Aggsang léére.
R.R.: Wiësoo isch àcht daas soo ?
X.P.: Offebaar hàt t'Natour de Spraach vo de Mouëtter, also de Mouëtterspraach, e psounderi Béduutig wéle gèè. Mych tounkt's, es Màntschli muës in e Ggmàinschaft inewachse, ooni uberlégge, woo 's aneggheuhrt, ound es muës vo syne Luute–n anerchànnt wèrde, aw wànn dië ihnns vilicht neud pèrseuhnli kàned.
R.R.: Sétt me daas neud bénoutze zoum grad na Hoochtuutsch ywandfréi ound ooni buffle léére laa ?
X.P.: Éérschtens muësst es Oungéboornigs scho wàret de Schwangerschaft Hoochtuutsch béschallt wèrde, ound zwaar mit koràkte Sàtz ound i koràkter Ouhsspraach. Zwàitens wàiss niëmer, eub daas neud en hàilloose Dourenand gèèb.
R.R.: Ych choume imer méé drouhf, das myr gstuuret wèrdid, vom Oumbéwousste, vo neuïme–n in euïs ine hèèr, ooni das myr daas klaar wussted.
X.P.: Réde léére isch ganz wichtig; neud nou fur de Kontakt mit de–n àngschte–n Aaggheuhrige; spéuhter aw zoum in e wyteri Ggmàinschaft choo. Ound, eub àim daas passi oder neuhd, daa spillt 's Hèèrz e groossi Role, daa chounnt's drouf aa, eub àim die andere–n e vertrowti Spraach entgàge bringed oder e frèumdi.
R.R.: Mych tounkt's goppel imer wichtiger, das myr "Ja" sàged zour Mouëtterspraach im Chindergaarte.