Es bysst
Es Gspréuhch vom Hàini Habicht mit em Xaver Pèrthé
H.H.: Dou Xaver, cha daas sy, das's àim e dèèwààg verouckt cha bysse, bis àim 's Làbe verlàidet ?
X.P.: Das waas àim cha bysse ?
H.H.: Bysse … das me mouë chratze, das 's àim ouf de Houht e so, ja bysst.
X.P.: Ahaa, dou màinsch Jouckraiz. Jaa, daas Bysse, wië dou sàisch, cha ja e Bagatéle sy, douhret nach eme Mouggestich heuhchschtes es paar Tààg, aber scho daa cha's in ere–n Intànsitèèt joucke, das me 's schiër neud mag verlide. So–n en Jouckràiz leuhst gèrn es Chratze–n ouhs, mit de Fingernégel, aber aw mit hèrte Gàgestànd, ound daas Rybe touët dànn neud gouët.
H.H.: Touët's neud 's Bysse lo naalaa ?
X.P.: Wàge dèm mached's ja t'Luut, will 's im Momànt linderet; aber nachèèr wirts huffig na schlimer.
H.H.: ound wisoo isch's neud gouët ?
X.P.: Màngi chratzed bis ouf 's Blouët, dànn bilded sych Chrouschte druber wo–n éérscht ràcht wider apgchratzt wèrded, dië Stéle wèrded infiziërt, es cha–n àitere. Ound jé wéniger dië Pazjànte iri Houht i Rouë leund, déschto stèrcher chounnt huuffig dèè Prouritouss.
H.H.: Wië màinsch ?
X.P.: Prouritouss hàisst Jouckràiz.
H.H.: Ébe dèè màin i, droum frèuhg i, eub àim dèè 's Làbe dèèwààg cheuni verlàide, das me blos na wéli stèrbe, das denaa eupper sych sàlber oumbringt,
X.P.: Taatsàchli chounnt's bi ounstillbaarem Prouritouss màngmaal zoum Souïzid.
H.H.: Was màinsch ?
X.P.: Souïzid hàisst Fréitood. Wië chounnsch dànn ouf soo euppis ?
H.H.: Jaa ébe, en Békannte verzéllt mer, p'Fraw vo me Frund vo–n ihmm héb daas ééwige Bysse gghaa ound àifach nume–n ouhsgghalte; ound dië séig zou–n ere Stèrbéhulfforganisazjon, ound dië hébed ere-n es Trànkli verschrybe laa, ound jétz isch si toot.
X.P.: Jaa, wànn ales erfolgloos probiërt worde–n isch, wànn gaar nuut e Linderig bringt, dànn cha p'Verzwyflig soo ggwaltig wèrde, das daas na de–r àinzig richtigé Ouswààg isch.
H.H.:Also schynt's doch en Ground sy cheune fur Stèrbéhulff, ébe wië–n i dèm Fall.
X.P.: Daas teuhnt intràssant. Wàisch méé daa druber?
H.H.: Also wië mer's myn Békannte verzéllt hàt, was èr vo sym Frund wàiss, so mouë dèm syni Fraw vo chly ouhf Angscht gghaa haa vor Mougge, Brèème–n ound dèrige–n Insàkte. Bim chlynschte Stich héi si amig es ggfuurchigs Bysse gghaa. Ound spèuhter hég si aw t'Sounn nume meuge verlyde. Bi–n ire–n ischs aber neud zoume Sounebrand choo, nài, isch si de Taag dour a de bruëtige Soune gglàge, isch ere–n i de Nacht drouhf es ggfuurchigs Bysse choo, si hég chouhm cheune schlaaffe.
X.P.: Màngmaal isch soo euppis alèrgisch, das dië Pazjàntin vilicht t'Soune, oder aw ggwussi Souneschoutzggrèème neud vertràit hàt, oder es cha nach ere Gàlbsoucht ouhftràtte ound nachane blybt en Empfindtlichkàit, oder ggwussi Médikamànt cheund's verouhrsache. Entspràchend mouë me dië Stoff myde. Ggwussi Luut vertrààged aw Wasser neud ouf de Houht.
H.H.: Schynts hàt me daas ales apklèèrt, dië Fraw isch ja stàndig zou Teuktere ggloffe.
X.P.:Jouckràiz tritt ouhf bi verschidene Houhtchrankete wië Ékzéém, Houhtpilz ound so wyter.
H.H.: Sy isch bi vile Houhtèèrzt gsy, wànn soo euppis gsy wèèr, hétt me 's sicher ouseggfounde.
X.P.: Aber aw Chrankete wië Zoucker, Niëreversàge, beuhsaartigi Toumoore veroursached màngisch Jouckràiz.
H.H.: Wië màngmaal dië bédouhreswèrti Fraw i Spitèuhler ound Klynike gsy isch, was dië neud ales fur Oundersouëchige hàt muëse dourestaa !
X.P.: Dànn hàt si sicher aw alerhand fur Térapyë gghaa. Huuffig git me–n Antihistamynica ound Antialèrgica. Màngmaal bringt scho waarms Wasser Linderig.
H.H.: Offebaar hàt ales nou e Zyt lang pschosse, aber daas Bysse–n isch imer wider ound imer stèrcher wider choo. Vom Chratze–n isch t'Houht stélewys stàndig root, zoum Tàil brouhn verfèrbt gsy ound màngmaal veràiteret worde.
X.P.: Daas chounnt vom Chratze, daas isch békannt.
H.H.: Si isch in es Spitaal fur e wyteri Béhandlig ound vo déét, wo's halt wider nuut bringt, in es Hàim zour Pflààg. Aber déét hàt si's neud ouhsgghalte–n ound de Maa nimmt si gèèrn wider zrougg. Ound dànn – wott si nou na stèrbe.
X.P.: Bégryffli.
H.H.: Si gaat dànn zou dère Stèrbéorganisazjon, ound dië leund si neud lang lo waarte. Aber ire Maa, de Frund vo mym Békannte, wo dèè daas erfaart, chounnt er en Schogg uber. Èr hàt doch imer zou ire gghébet, glych wië–n er mit ere ound an ere gglitte hàt, èr hàt ales oundernaa zoum ire Linderig verschaffe, sych oumtaa, Stéle–n ouhfgsouëcht zoum méé erfaare uber Hulffsmuglichkàite, hàt de Houhshalt, àntli bald ales ire–n apgnaa, aw souscht fur syni Fraw psorget, was ere zvill worde–n isch, hàt tuuff in Sack gglanget ound ouf Férje verzichtet ooni jéé z'jamere, ound jétz erfaart er pleutzli, es séig scho ales yggfàdlet. Es gèèb doch sicher e–n anderi Leuhsig.
X.P.: Dië wèèr allwààg en Douhrschlaaff gsy, mit Morffynaartige Soubschtanze oder starche Narkoosemittel.
H.H.: Daa séig nach em vertwache daas glyche Bysse àinewààg wider gsy. Soo jédefalls mouë dië aarmi Fraw argoumàntiërt haa. Sy wott nou de Tood, ound ire Maa mag à neud imer ggheuhre, èr ség tschould an irem Lyde. Àinewààg hàt er syni Fraw gèrn, si isch em aw zour Ouhfgaab worde. Glych das er ire daas Bysse neud cha nèè, so cha–n er doch màngs fur iri Pflààg touë, ire mit eme fuëchte Weuschblàtz 's Èrgschte lindere, ound wànn's nou fur en Momànt isch; er chochet fur si, spézjéll was si gèrn hàt, er stéllt e Céédéé mit irer Mousig aa zoum si ablànke, oder màngmaal blybt er aw blos nàbe–t ere sitze, hébt ere t'Hand. Sy aber hàt scho mit de–r Organisazjon apgmacht, daa cha–n er sàge–n ound bitte wië–n er wott.
X.P.: Es isch scho béachtli, wië bi–n ere langsame Entwicklig, ere lange Dour vo chroonische Lyde daas Miterlàbe, Mitlyde–n ound Bystaa dour g'Gwonet vo–n ere Lascht cha zou me Bédurfnis wèrde … Es brouhcht ja dànn na en Aarzt wo 's Zugnis wàg em ounhàilbaare Lyde schrybt ound wo 's Rézàpt ouhsfullt ound alerhand Formalitèète. Es mouës sicher sy, das dië Pazjàntin bi klaarem Béwousstsy isch ound namaal ouhsdruckli–ch ire Wile pstèuhtiget, vor si dànn vor Zuuge daas Glaas mit de teuhdliche Wurkstoffe sàlpstàndig trinkt.
H.H.: Jaa, ounder dèm Droumounddraa séll de–r Éhémaa aw schwèèr gglitte haa. Psounders aber ounder, wië séll i sàge ? de Taat ? Em Vollzouhg ? Me héig en schiër muëse draa hindere, ire 's Glaas wègrysse. Ound dànn zouëlouëge wië si 's trinkt, wië si stirbt, zàmesackt ound kàn Moux méé macht.
X.P.: Es chounnt ja dànn na eupper fur de–r ousserggweunli Toodesfall verby. Hut mached's daas im Gàgesatz zou fruëner schoonend, aber èr wird muëse–n ouhssàge–n ound ounderschrybe haa.
H.H.: Jaa, sàit myn Békannte, a dèm héb er dànn syni Schould am Tood ouhfgghànkt. Grad nach irem Ablàbe hàt er ja z'touë gghaa mit de–r Apdankig ound ale–n Oumtrybe, aber dànn i de lèère Wonig… im lèère Bétt… Ound im Schlaaffzimer ire Chaschte mit ire Chlàider, im Àsszimer ire lèèr Stouël. Jé lènger jé méé stàigeret er sych i Sàlbschtvoorwurff ine. Hétt me neud na cheune, hétt ych neud na muëse … Soo plaaget's en, bald wott er à nume làbe. „Ych wott nou zouënere !“ Bi de Stèrbéorganisazjon wysed s' en ap. Èr hàt ja kài ounhàilbaari Chranket ! De Tokter gèèbt em aw kàs Zugnis defuur.
X.P.: Sàlpverstàndtli wott ound cha sych daa niëmer straaffbaar mache.
H.H.: Jétz isch er i de Psuchi.
X.P.: Dèè Fall léért, das es wichtig isch, mit de nèuhche–n Aaggheuhrige fruëzytig, scho vor de–r Entschlouss staat, dië Muglichkàit vom Fréitood z'diskoutiëre.