112Stans1481
Zmittst i me Gsprèuhch hàmer de Hans vo de Fluë vo Obwalde–n ound de Hàiri Reuïscht, Burgermàischter vo Zuri verlaa, ound bi déne zwééne faare mer wyter:
I dèm Momànt chounnt de Hans Chràpser ous de Louzèrner Ggsandtschaft ound ounderbricht: „Mini liëbwàrte truuwe–n Éidgénosse, Gott zoum Grouëss. Isch dr Hèr Waldme z’Zuri pblibe ?“ „De Hans Waldme“ erchlèèrt de Burgermàischter Reuïscht“ wirt pbrouhcht i de Stadt. Sit bim Neuïbow vo de Wasserchile–n e hàilsami Quàll entdéckt worde–n isch, ound sit is de hàilig Vatter Spézjaalablass fur fromi Walfaarte–n i dië druu Gotteshuuser ggwèèrt, hàt ’s Pilgerwàse–n énorm zouëggnaa. “De Hans Chràpser wirfft y:“ Yr machid jo ggwaltig Réklaame fur Zuri !“ „Ych sàg’s, wil dië Pilgerstreuhm en Organisazjon brouhched mit entspràchende Sicherhàitsmaassnaame. Dië Pilger cheumed touhrschtig aa, ound wànn s’ tdrounke hànd ound mit alerhand freumdem Volch zàmetràffed, chounnt’s gèèrn zou Schlégeréje. Als Pflààger vom Meuïschter mouës de Hans Waldme–n aw na louëge, das dië Stiftsdaame neud t’Ykumft verguuded, souscht cheunnt’s na gaa wië z’Basel im Chlooschter Klingetaal, wo t’Stiftsdaame hànd muëse–n ouhszië ound de Dominikaanerine Platz mache. Wyter gànd em Hans syni Àmter als Oberscht-Zowfftmàischter ound Zuugmàischter vill z’touë.“ „Ych finde’s jo gouët, hànd er en dehéime gloo,“ de Hans Chràpser,“ dèè Hèèr wott jo uberaal dryrégiëre, ound nid immer zoum Gouëte.“ „Wië màined er daas ?“ isch p’Fraag vom Reuïscht. „Èumel vor Bélànz verhinderet er dr Stourm ouf dië Stadt, wo billig z’erobere gsy wààr, ound me wéiss jo wàge waas. Èr wott syni Pangsjoone vom Méilànder nid ggfààrde.“ Daa chounnt de Hèr Adrjan vo Bouëbebèrg dezouë: „Yg bi jo drbi gsy. Dàà Entschéid isch milidààrisch richtig. Ubrigens, dr Ruckzouhg entschide héi nid myr Howptlut, dàà chounnt ous dr Tagsatzig, ou mit gouëte–n Argoumànte. Wààg ou Stààg si vom Schnêê fur e Nôôchschouëb gspêêrt gsy. Use Trouppe héi Cheuwti ou Hounger sêêr zouëggsétzt gghaa“ „Dr Syg uber Méiland wààr in user Hand gsy. Daas béwyst jo dr Erfolg vom Hèr Téiling!“ „Nut gàge Her Téiling“ soo de vo Bouëbebèrg: „Àr hét dië lokaale Verheuwdtnisse gschid ou mit fénomenaalem Erfowg ousgnutzt. Noume–n isch en Oungerschyd zwusche–n ere momàntaan ggwounnene Schlacht ou–r Eroberig ou Psêtzig vo–n ere Stadt.“ „Éinewààg“ de Chràpser, „dr Hans Waldme béziët vo uberaal hààr Pangsjoone, isch abhàngig vo freumdem Gàlt, ound wott daas alle–n andere verbiëte.“ De Hans vo de Fluë findt: „Myn veréérte Vatter warnt ja scho lang vor déne freumde Hère, wo–n euïseràis mit Gold ound Gàlt wànd fange.“ „Zouësàtzli zoum Lodovico Moro“ wirfft de Hàiri Reuïscht y, „cheumed na all dië Frundtschaftsbéstràbige vo heuhche Hère wië Franzeusische Kung, Bourgoundische Troonèrb Maximiljan, Kàiser Fridrich III, Oungaarische Kung Matjass Corvynouss ound em Paapscht Sixtouss IV dezouë.“ „ Ound na Hère wië Bischoff vo Straassbourg, Graaf vo Wurttebèrg ound sicher na méé“ lacht de Hans vo de Fluë, aber waas séll me mache, nimmt me’s neud, so nàmed’s ander. Mym Vatter sàlber schickt de Hèrzoog Sigismound grad wider 100 Goulde.“ „Wé dië Hére–n erlowbe, meucht i–g Euji Ouhfmérksaamkéit ouf es angersch Problêêm lànke,“ faart de vo Bouëbebèrg wyter: „In usere ggméine Hêêrrscheft Touhrgow uëbt t’Stadt Konstanz gàng no ds Landggricht ouhs, dr Blouëtbann, uberhowpt dië hêuhchi Ggrichtsbaarkéit, wo Konstanz aws Pfang vom Rych hét. Ooni Zwyfou isch dië Sitouazjoon vo Hêêrrscheft i Konkourànz zou Landggricht éxplosyv ou ggfààrlech fur di ganzi Schwiz. De–r Éiggéneussisch Voorschlaag, dr Stadt p’Finanze z’lifere fur t’Ouhslêuhsig vom Pfang gàg Aptràttig vo–r Ggrichtsbaarkéit lêênt Konschtanz aab, oun e Bààrner Voorschlaag mit gouëte Schââsse, hét wider t’Tagsatzig apgglêênt.“ Ound er erchlèèrt syne Gsprèuhchspartner dèè Voorschlaag ound wirbt oum e Zouëstimig. „Gààbs dôô en Éinigoung, so cheunnti Bààrn jé nachdàm i angere Pounkten eggàgechoo.“
Ouf dië Aart wèrded ousse–n am Raatsaal vo Stans in déne Tààg vom 18. bis 22. Dézàmber na màngi Gsprèuhch zwusche Politiker ous de 10 Oorte ggfuërt, ound ous de Ràje vo de Stédt probiërt me, mit àinzelne Lànderoort Pàckli schnuëre, aw oumgchéért wott me–n ous de Waldstétte àinzelni Stédt uberezië. Zwaar hàt me sych am Ràchtstaag vom 25.–30. Novàmber 1481 groundsàtzli–ch ouf de–r alt Sàmpbacherbriëf ound de Pfaffebriëf als Groundlaag vo me neuje Vertraag ggàiniget gghaa, ound gaat’s hut nou na oum chlyni Differànze. Àin groosse Gàgesatz blybt aber bi alem gouëte Wile. ’S Intràsse vo Bèrn ound de bytrittswilige Fribourg ound Soletourn tàndiërt gàg Savoje, t’Wadt ound Mulhouhse, Ouri ound Schwyz spiënzled de Téssyn dourap, Obwalde–n is Walis, Glaarouss gàg Sanggale–n ound Appizàll, Zuri wider gàg Basel, Schaffouhse–n ound bis Straassbourg. Jéde–n Oort wétt sàlber syn Machtbérych i–r erwèènte Richtig ouhsdèène, fuurcht sych aber vor eme–n Engagement ouf dië entgàgegsétzti Syte–n ubere. Wo scho ousse–n am Raat ali Pàckli nuut nutzed, chounnt’s im Saal ine–n éérscht ràcht zou héftige Diskoussjoone, me macht enand Voorwurff, rysst alti Verdèuhchtigounge fure–n ound stàigeret sych zou beuhse Wort ound Drooïge. Vo dère Sitouazjon erfaart de Pfaarer Hàimo am Ground, dèè Vertrowté vom Niklaws vo de Fluë. Èr gaat jétz zoum Brouëder Chlaws in Ramft ouë go prichte. De–r Àisidler isch séér gouët im Bild uber de bishèèrig Stand vo de Verhandlige, schliëssli hàt er ja nametli de Louzèrner imer wider Gouëtachte–n apgèè gghaa. Also chounnt de Pfaarer am Ground es wyters Maal mit eme Sprouch vom Waldbrouëder zrougg nach Stans, schynts grad na im létschte Momànt, verschideni Ggsandti séiged nàmli scho zoum Abràise paraat. Wië de Hàimo de Raat vom Brouëder Chlaws réferiërt, chounnt’s zou–re gghàime Sitzig zwusche–t de Vertràtter vo de viër Waldstétte–n ound vo Soletourn ound Fribourg. Jétz bringt dèè Satz: „mached de Zouhn neud z’wyt“ taatsàchli t’Idéé fur dië Klawsle, wo dèè greuhscht Chnopf cha leuhse. Dië àisytig Bégrànzig nàmli vo de–r Àiggéneussische Hulffsverpflichtig im Chriëgsfall bringt dië erséént Àinigoung. Dië Grànze, uber dië ouse kàin vo–n acht alte–n Oorte muëssti mitchriëge, wirt mit pstimte Punkt im Fribourgische–n ound Soletournische Pbiët prèzys féschtglàit. Jétz sind doch nach déne muësame ound hàikle Verhandlige (neud ooni g’Gfaar vo chriëgerischem Zwischt) àntli–ch ali Àinzelhàite ggréglet. Soo pstaat jétz Àinigkàit fur en frusche Bound àinersyts ounder de–n acht alte–n Oorte–n ound andersyts eme neuje Bound vo Fribourg ound Soletourn mit de–n acht alte–n Oorte.
Soo chourz vor Wiënachte schréckt z’Zuri am Neuïmèèrt de Chaschperli Reuïscht, daas knapp dréjehalb Jaar alt Bouëbli, ous sym Pfuuseli ouhf ound schréit erbèrmli. Soo–n es Luute vo–n ale Glogge, soo–n es Troummle–n ound Pfyffe–n ound soo–n es Joole–n ound Héépe–n ouf de Gass isch em frèumd ound ounhàimli. Grad nimmt en sy Mouëtter ouhf ound trouckt en an Bouhse: „Freuï di, myn Chàschpi, so freuï di, ous Freuïd luuted g’Glogge, ous Freuïd tanzed p’Màitli ound p’Pouhrschte, ous Freuïd joubled t’Luut. Ych freuï mi–ch ound dou chasch di freuje: Fride–n isch worde, myr Schwyzer sind àinig.“ Eub er dië Wort verstande héig oder ééner dië freuhli Stimm ound dië tànzerische Béwégige vom Muëtti ggwurkt héiged, gly wirt dèè Pfudi rouïg ound hilft der Mouëtter lache. „Dyn Groossvatter“ sàit si, „dyn Groossvatter hàt gghoulffe das’s gouët wirt, aw dou tèurfsch di freuje–n ound stolz sy !“
Landouhf, landap gaat’s èènli zouë. P’Freuïd isch rysig, t’Erliëchterig grooss, g’Glogge luuted, es wirt ggsounge–n ound ggfàschtet ound ggjoublet. Deby fallt imer wider de Name vom Niklaws vo de Fluë. I syner Klawse hàt èr sych im Sinn vo me Médiaator dië vile Voorentwurff vo Louzèrner Ggsandte amig voorlàse laa ound drouhf syn Komàntaar apgèè. T’Taagsatzig sàlber erwèènt Treuji, Muë ound Arbet, wo de fromi Maa Brouëder Chlaws wàret déne ganze Verhandlige imer wider gglàischtet hàt, was jéde Tàilnàmer séll bézuuge. Scho im Soumer 1481 schànkt de Raat vo Louzèrn em Àisidler es Chlàid, ound nach ggloungener Àinigoung schicked Schoulthàiss ound Raat vo Soletourn zoum offizjéle Dank 20 Goulde. 10
Wàret also i déne Tààg vor Wiënachte 1481 in ale zàà Oorte–n es Freuïdeggluut Fàischter ound Hèrze laat vibriëre, schwyged es halbs Jaar spèuhter z’Basel g’Glogge–n ouf Béfèèl vom Bischoff Loudwig vo Frybèrg. Dèè béaasproucht de Konschtanzer Bischoffsitz, wo–n alerdings sit 1477 scho de Bischoff Otto vo Sounebèrg psétzt. Bèrn isch dèè oungglàge wàg em Stryt uber g’Gricht i de ggmàine Vogtéje Bade–n ound Touhrgaw. Dië 4 Waldstétte hànd aber imer na, ound trotz de–r Àinigoung vo Stans, en Bound mit dèm Bischoff als Gàgeggwicht gàg’s Bourgràcht.