15/2. Konschtanz 1485
Am 14.Fébrouar.1486 rytet en starche Tross vo jé zwéé Botte–n ous de zàà Àiggéneussische–n Oorte, béglàitet vo–n ire Schryber ound Halbardiër, dour t’Stadt Konschtanz ouf de Bischofpalascht zouë. Me wott déét namaal, ound hoffetli ’s létscht Maal im Fall Meutteli , mit de–n Euhschtrychische Rèuht zàmechoo. Mit déne hàt me nàmli béràits am 29.Oktoober 1485 en Vermittligsentwourff ouhsgschaffet gghaa. I déne dréjehalb Meunet hànd dië Àiggéneussische Délégiërte dèè Entwourff in ale–n Oorte de Régiërig voorgglàit, ound a–n ere Taagsatzig isch de–r Entschlouss ggfasst worde, me cheuni dèm Entwourff zouëstime. Zoum Wortfuërer isch de Zurcher Félix Brànnwald vo de Saffere, zour Zyt Landvogt vo Kybourg, mit allsytiger Zouëstimmig ggmacht worde. Ouf Euhschtrychischer Syte hànd Verhandlige–n in èènlicher Wys mit de Stadt Lindaw àinersyts, mit em Jakob Meutteli andersyts, ébefalls e Zouëstimig pbraacht. Jétz wott me vor em Schydsggricht na àinzelni Fraage béspràche. Nàb em Félix Brànnwald rytet de–r Obwaldner Hans vo de Fluë. Soo chourz vor em Zyl rédt er jétz na yfrig ouf de Zurcher y. Dèè màint nou, de Hans cheuni sych bérouïge, èr, de Félix, wussi scho, wië–n er muësi voorgaa.
Vor de–r Euhschtrychische Délégazjon bringt de Félix Brànnwald ounder anderem na folgendi Pschwèèrde voor: „ Z’Oore choo isch euïs uber Sanggale dië ubli Naachrèèd ound Verluumdig, wo–n ych grad na ouhsfuëre, e ubli Naachrèèd zoum Schade vo–n euïse treuje–n ound liëbe Frund z’Ounderwalde, psounders vom hooch aaggsééne Landame Hans vo de Fluë, synersyts Soon vom hoochggéérte ound hàiligmèuhssige Waldbrouëder Niklaws vo de Fluë. In ounggheuhriger Wys wirt nàmli–ch oumegschwàtzt, i Fàldchirch séled dréi Mane–n ouhfggriffe worde sy. Dië séiged als Pilger verchlàidet gsy mit Jakobsmouschle–n ouf de Chappe, ggnànnt héiged s’ sych ir Aart vo Ràisleuïffer „Niëmertsfrund“, Beuhshans“ ound „Spàckàsser“. Dië dréi héiged ounder Folter gstande, si séiged irer nuun ound séiged vom Obwaldner Landame Hans vo de Fluë mit eme Sold vo 50 Goulde–n aagstéllt worde, si séled Lindaw, Brégànz, Fàldchirch ound Bloudànz, aber aw p’Meuhrsbourg, abebràne. Ouhsggràchnet p’Meuhrsbourg, wo–n euïsem Frund, irer Éminànz Otto vo Sounebèrg ggheuhrt ! Wo dië ubel Naachrèèd nach Obwalde choo isch, séig scho àine vo déne drèine verbrànnt gsy. Obwalde réagiërt sofort ound stéllt’s Bégèère, me séll dië bééde–n andere eme–n Àiggéneussische Ggricht ouhslifere, fur das déét cheun klèèrt wèrde, wànn uberhawpt eupper, wèr soo–n en Ouhftraag ggèè ound soo–n en Sold versproche héig. Ooni Rucksicht ouf daas Bégèère héig me trotzdèm z’Fàldchirch dië bééde–n ubrige Verbràcher verbrànnt. Myr halted féscht, das es neud aagaat, dèrig Aaschouldigounge–n in Oumlawff z’sétze, ooni de–r aagschouldigte Partéi g’Glàgehàit z’gèè, das si cha dère Sach ouf de Ground gaa.“
Dië Euhschtrychische Rèuht ziënd sych fur e Béraatig zrougg, dànn verchunded si, sy héiged kài Inschtroukzjoone uber dèè Fall ound cheunid neud Stélig nèè. Dië Àiggéneussisch Délégazjon erchlèèrt sych ounbéfridiget, wott aber wàge dèm neud t’Hawptsach bélaschte, nàmli p’Vermittlig i Sache Meutteli–Lindaw. Mit dèm Gschàft chounnt me dànn aw fursi, soo das me–n e Wouche drouhf vor em Schydsggricht zàmechount. Me hàt sych aw ggàiniget ouf dië Schydsrichter, nàmli–ch ouf pstimti gàischtlichi Hère–n am Konschtanzer Bischofsitz ounder em Bischoff Otto vo Sounebèrg. Dèè hàt sych ja béràits vor es paar Jaare–n in ere Sach zwuschet Aìggénosse–n ound de Stadt Konschtanz béwèèrt.
Am 25.Fébrouar.1486 sitzed dànn wurkli–ch ouf de Stirnsyte vom heuhche Saal vor eme Tisch mit Aktebèrge dië Schydsrichter, iri Éminànz, de Bischoff Otto vo Sounebèrg mit syne gàischtliche Hère. Ouf de–r àinte Lèngs–Syte leund sych dië Euhschtrychische Rèuht nider, daasmal ounder em Hèrzoog Sigmound vo Tirool pèrseuhnli, zàme mit Délégiërte vo de Stadt Lindaw. Ouf de–r andere Syte nàmed vo–n Àiggénosse jé zwéé Bott pro Oort Platz. De Ggrichtsprèsidànt in Ordestracht erhébt sych zoum fyrliche Gébàtt, ound ali Aawàsende steund rélatyv ggruuschloos ouhf. Wo nach em „Aamèn“ aw de létscht Stouël dànn wider still-staat, fasst de Ggrichtsprèsidànt de–r aktouéll Stand vom Prozàss chourz zàme:
„Als Chlègeri tritt ouhf t’Stadt Lindaw am Bodeséé, vertràtte dour ire Landeshèrr, iri Dourlawcht Hèrzoog Sigmound vo Tirol. Béklaagt ound Gàgechléger isch de Jakob Meutteli, vertràtte dour dië Àiggéneussische–n Oort Obwalde ound Nidwalde, wo dèè bésàité Meutteli Landmaa isch. Als intràssiërti Partéi bézàichned sych aw dië ubrige–n Àiggéneussische–n Oort. Dië vertràttene Partéje hànd em Schydsggricht ggmàinsam en Vermittligsvoorschlaag yggràicht ound békounded somit de féschté Wile zou–n ere fridliche Leuhsig. Neud vertràtte–n i Konschtanz, aber ouhrsàchli bétàiliget ound im ganze Gschèè mitverwobe–n isch euïses Kàiserliche Rych.
Nach dère–n Ylàitig git de Prèsidànt ’s Wort de Chlègeri, ound de Hèr Érzhèrzoog sàlber git sys Plèdoajé: „Iri Éminànz, de Hèr Ggrichtsprèsidànt git de–r aktouélé Zouëstand vom Prozàss koràkt wider, ound nametli tèurff ych bétoone, das Euhschtrych an ere diplomaatische Leuhsig naach wië voor intràssjert isch. Imerhy erlawb ych myr es paar Wort zou dère ganze Sach. Koràkt isch aw, das iri Màjéschtèèt, de Kàiser als Hèrrscher uber daas hàilige Reuhmische Rych tuutscher Nazjon am ganze Gschèè, wië Iri Éminànz sych ouhsztroucke béliëbt, ouhrsàchli bétàiliget ound mitverwobe–n isch. De Jakob Meutteli staat ounder Rychsacht, will èr sych eme kàiserliche Ggricht entziët. Lindaw, myni leuhblichi ound treuji Stadt, staat ounder Rychsacht, will si eme kàiserliche Béfèèl nou tàilwys naachounnt, ound daas ous Verpflichtig gàgenuber irem Burger. Verschideni Àiggéneussischi Ritter sind zytwys ounder Rychsacht gstande, will si sych strèuhfflich gàg em Kàiser syni Pèrson vergange hànd. Ych verzichte drouhf, Àinzelhàite z’erwèène. Ounderwalde staat ounder Rychsacht, will daas Land sym Kàiser trotzt, mit Ggwalt ound Wortbrouch trotzt. Woo chounnt daas na hy, wànn im Hàilige Reuhmische Rych de Kàiser nuut méé gilt ? Soo vill zoum Gghorsam gàgenuber euïsem oberschte wàltliche Hèrr. Wyter mouë–n ych draa erinere, das Ounderwalde vor Jaare sàlber dië Stadt Konschtanz als Schydsggricht voorgschlage hàt, sych dànn aber i schwèèrschter Wys gàg de Sprouch vergange hàt, neud nou mit stàndigem Chlychriëg gàg Lindaw, ouhsggràchnet gàg dië Stadt, wo zou Gounschte vom Ounderwaldner Landmaa t’Rychsacht ouf sych ggnaa hàt, sondern aw mit ere wortbruchige ound heuhchscht verwèrffliche Gàiselnaam vo aagsèène Lindawer Ggsandte. Aw na bim Zurcher Vermittligsentwourff erwyst sych Ounderwalde–n als wortbruchig. Iri Éminànz, hoochnooble Hèr Ggrichtsprèsidànt, mit dèm usserscht chourze Ruckblick hoff ych, daas truëbe Kapitel cheune–n apschluusse. Vor bald viër Meunete–n isch es de hoochleuhbliche–n Àiggéneussische Botte–n ound euïse treuje–n ound liëbe Rèuht gglounge, e Vermittlig z’entwèrffe, ound ych cha vo myner Syte sàge, das ych vo mynere treuje–n ound liëbe Stadt Lindaw wië–n aw vom Aagchlagte Jakob Meutteli zouëstimende Pschàid ha. Ych hoffe droum zouëversichtli, das dèè ublé Handel hut àntli cheun béèrdiget wèrde.“
De Ggrichtsprèsidànt ertàilt ’s Wort vo de chlègerische Partéi wyter em Vertràtter vo de Stadt Lindaw, wo–n erchlèèrt: „Myr schluussed is volloumfàngli de–n Ouhsfuërige vo–n euïsem gnèèdige Hèrr, ire Dourlawcht Èrzhèrzoog Sigmound aa ound gànd euïsi fyrlichi Zouëstimig zoum Vermittligsentwourff vom 29. Oktoober 1485. Alerdings isch’s euïs es Aaaligge, z’erchlèère, wië schmèrzli ’s euïs béruërt hàt, das dour Vermittlig vom Zurcher Burgermàischter Àiggéneussischi Trouppe gàg euïs mobilisiërt worde sind. Ousserdèm hoffed myr zouëversichtli, das euïsi liëb Stadt Lindaw nach allsytiger Aanaam vom Vermittligsentwourff ous de–r Acht entlaa wèrdi.“
Als Nèuhchschte hàt als Vertràtter vo de–n Àiggénosse ’s Wort de Zurcher Félix Brànnwald: „Als éérschts tanked myr em heuhche Schydsggricht fur p’Béràitschaft, dië Médiazjon z’ubernèè, ound euïse Dank gaat ganz psounders an iri Dourlawcht, de Hèrzoog Sigmound vo–n Euhschtrych, Tirool, fur ales was èr bis jétz tdaa hàt, zoum dië Vermittlig befèurdere, nametli fur ali syni Voorsteuhss bi–n irer Màjeschtèèt ouf daas widerholt frundtli–ch Ersouëche hy vo–n euïse Taagsatzigsbotte, aw wànn dië Voorsteuhss làider es béschàides Résoultaat pbraacht hànd. Waas alerdings dië Voorwurff aagaat, myr Àiggénosse kànid euïsi Pflicht neuhd gàgenuber dèm Kàiser, so isch taatsàchli z’sàge, das en Kàiser, wo t’Intràsse vom Houhs Hapsbourg uber en ounpartéjischi Fuërig vom Rych stéllt, syni Awtoritèèt i–r Àiggénosseschaft verloore hàt. De leuhbliche Stadt Lindaw tèurff ych sàge, das daas Ràisleuïffervermittligsburo Waldme mit Sitz i Zuri sys Gschàft ooni Aasèè vo de Pèrsoon ouhsuëbt, daas hàisst neuïtraal. Iri Dourlawcht de Hèrzoog Sigmound isch ébesoo Chound i Zuri wië de Franzeusisch Kung ound de Kàiser Fridrich sàlber. Aw Lindaw wirt bim Hèr Waldme mit eme–n entspràchende–n Aagébott willkoumm sy. Jétz aber zour Sach. Louht Taagsatzigspschlouss bi–n ych béfouëgt, ’s Yverstàndtnis vo de ggsamte–n Àiggénosseschaft zoum Vermittligsvoorschlaag vom 29.Oktoober 1485 z’pstèuhtige. Aw euïs lyt dië offiziéli Zouëstimig vo Ob– ound Nidwalde voor ound aw dië vom Jakob Meutteli.“
Jétz wott ’s Ggricht na vom Obwaldner Landame, Hans vo de Fluë, bévollmàchtiget fur Ounderwalde, t’Stélignaam zoum Vermittligsvoorschlaag ggheuhre. Dèè git si ébefalls ap ooni wànn ound aber, mouës aber glych na en Komàntaar gèè: „Ounderwalde–n isch aaggriffe worde wàge Schoutz ound Schirm zou Gounschte vo–n euïse Landmane Rouëdi ound Jakob Meutteli. Ych ha sàlpverstàndtli euïsi Politik mit mym Vatter, em Brouëder Chlaws im Fluëli Ramft bésproche. Ych cha nou sàge, dië Schritt, wo myr oundernaa hànd, sind souhber.“
Wo–n jétz ali Partéje dère Vermittlig zouëgstimmt hànd, wirt de Vertraag mit fyrlichem Àid béschwoore:
„De Jakob Meutteli wirt vo Lindaw gàg e Kawzjon vo 15'000.– Goulde–n ouf fréje Fouëss gsétzt mit de–r àinjèuhrige Verpflichtig, ouf es Pbott hy, séig daas vom Kàiser, séig’s vo de Stadt Lindaw, sych z’stéle vor eme Ggricht vom Hèrzoog Sigmound ound syne Rèuht, widrigefalls dië Kawzjon de Stadt Lindaw verfallt. T’Àiggénosseschaft nimmt sych dère Sach wyters i kàiner Wys méé aa“.
Bi Gglàgehàit vo dèm Meuttelihandel erfaare mer byleuïffig de Tood vom hinkige Bott Spàckàsser. Daas git is g’Glàgehàit zou me Naachrouëff ouf àine vo déne vile vergàssene Màntsche, wo–n im fuffzààte Jaarhoundert ouf de Schattesyte gglàbt hànd, séig’s als Heuhrigi, Lybàigeni, Chruppel, Blindi oder Hàimetloosi ound Vertribeni. De Spàckàsser isch im Ournerland als Bouëb in e chinderrychi Familje géboore–n ound als àine vo wénige Gschwuschterte bis zoum Erwachsenenalter am Làbe pblibe. T’Éltere hànd a de Pass–Straass ggwyrtet. Fruë scho hàt er muëse mitverdiëne, im Soumer als Gàissbouëb ound im Winter als Faktotoum im Familjebétryb. Soo chounnt er i Kontakt mit de Sèuïmer, Chawffluut ound faarende Scholaare, wo–n im Wirtshouhs Halt mached, ound dèè ouhfggwéckt ound ggwoundrig Pourscht macht sych sàlber ouf Wanderschaft, wo–n er ’s Alter hàt, ound trybt sych aw als faarende Scholar a verschidene–n Ounivèrsitèète–n oume. Mit Latynischer Zéérig ound Gglàgehàitsaarbete cha–n er schlàcht ound ràcht làbe, aber schliëssli verlaat er dië akadéémisch Lawffbaan ooni en Apschlouss ound laat sych als Seuldner aawèrbe, will em de Chriëgsdiënscht ééner es Làbe–n i Freuïde verspricht. Nach syner Verwoundig mouë–n er alerdings louëge, wië–n er sych àineuïgig ound mit eme Holzbài dourebringt, ound en Erwèrb souëche. Er wanderet vo Oort zou Oort ound prichtet, was er ounderwàggs ouhfgschnappt hàt. Syni Wanderige brinnged en bis nach Sant Jago de Compostela, ound sider tèurff er sych mit de Pilgermouschle schmucke. Langi Zyt isch me–n ouf de Dèurffer aaggwise gsy ouf dèrig Luut, wo vo ousswèrts hèèr cheumed cho prichte, was ouf de Wàlt ousse lawfft, ound dèèwààg hàt sych aw de Spàckàsser cheune dourebringe. I de zwàite Hélfti vom Jaarhoundert cheumed aber imer méé dië tdrouckte Flouhgplétter ound Naachrichte–bulletin ouhf. Wànn de hinkigé Bott neuïme–n aachounnt, so hànd t’Luut déét scho ’s màischt gglàse gghaa, wo–n èr verzéllt. E neuji Ynaaméquàll findt er i gghàime Liëbesbootschafte–n ound alerhand ounlouhtere–n Ouhftrèuhg. Àine vo syne–n Ouhftraaggàber schynt de Financier Meutteli gsy z’sy. Eub alerdings dië Aachlaag vo Lindaw stimmt, wàiss Gott.