Màngmaal cha me béobachte, ound grad bi erfolgryche, intéligànte Béruëmthàite fallt’s àim psounders ouhf, wië doch Màntsche tiràkt in ires Verdèrbe lawffed, wië nàmli dèrig, wo souscht oumsichtig ouf Gfaare–n achted, ouf’s Maal wië pblàndet, droufloos dië tummschte Handlige bégeund. Waas macht’s aw ouhs, das en Màntsch zou sym àigene Schade touët wurke ? Ischs de–r Erfolg, wo laat glawbe, me séigi de Liëbling vo Geutter ? Ischs t’Uberschétzig vo–n àigne Ressource, vo–r àigene Gschydi ? Isch es e Ggwonet wo–n àin ouf de–n ouhstràttne Pfaade zrougg hébet ? Spiëglet en Starrsinn àim voor, das me sàlber nou stàndig im Ràcht séig ? Isch es de maassloosé Wyggnouss, wo ’s Hirni allmèèli verféttet ? Isch es p’Verchalchig vo Blouëtgfèuhss, wo ’s Nèrvegwààb laat lo vertoore ? Isch es e Sorg oum àim sàlber, wo t’Sicht vo de–n andre neud gséé laat ? Stéckt vo Natour ouhs i dèm, wo–n àim grooss macht, de Kàim vom Verdèrbe ? Séll àin, wo Rychtumer zàmespaart, gyzig verhoungere muëse ? Wirt àin, wo groosszugig Aarmi béschànkt, dànn na sàlber veraarme ? Gaat àin, wo voorsichtig hockt ouf sym Àigne, vom Nuut–touë verloore ? Chounnt, wèr sych mouëtig a p’Macht kàmpft, dànn tollkuën am Ànd ounder t’Réder ? Waas macht’s, das mànge–n im Ouverstand ’s Graab, ’s àige, sych sàlber schouhflet ?
De Lassrouss Geuldli cha’s chouhm glawbe. Syni Plèuhn geund ouhf. Daas Houndéteuhde fuërt zàntoume zou Empeuhrig, verschideni Ggmàinde schicked Aboornige, me rédt ound me lost neud, me verspricht ound me pschluusst neud, me pschluusst soo ound rédt anderscht, me droot, droot dewider, macht Angscht ound ’s git Wouët, ound schliëssli dànn isch es so wyt. Jétz isch de Lassrouss Stadthawpme vo Zuri, wurkli–ch isch èr jétz de màchtigscht Maa vo de Stadt, taatsàchli cha–n èr sych jétz rèèche–n a dèm verhasste Burgermàischter. „Hut mouë–s er stèrbe“ tànkt er, „Hut schlaat dèm Empoorkeummlig sys létschte Stundli. Hut sturzt dèè Kèrl wo–n euïsi Familje imer nou tdéémuëtiget, dèè Platzhirsch wo mych zour Witzfigour macht, dèè Raffer, wo–n euïs Geuldli uberfluglet hàt ound sych sàlber zoum rychschte Maa vo Zuri oufe…oufepschisse hàt, dèè Volks–Verfuërer, wo–n ali Fàde–n a sych ggrisse hàt ound wo hinderlischtig p’Posizjon vom Adel oundergrabe hàt.“ Dèèwààg ggnuusst de Lassrouss syn Trioumpf, àinewààg isch em neud ganz wool. „Wànn nou nuut schiëff gaat. Wànn sys ggschliffne Mouhl nou nume zoum Wort chounnt. Wànn nou ’s Volch neud wider oumgghéit, bévor syn Chopf fallt“.
Z’Stadelhofe, vor de Stadtmouhr, isch ales paraat fur t’Hyrichtig. I de Mitti vom Platz staat e Buni ous Holz. Hine–n am Rand vo dère Buni steund Mane mit em Rougge gàg ’s Poublikoum. Iri lange Màntel i bounte Farbe pranged mit irem Wappe, wo–n en groosse Tàil vom Rougge téckt. Ouf de Cheupf, i de glyche hèraldische Farbe schwinged Fàderepusch ouf em Barétt mit bràiter Chràmpe. A de schwaarze Péleryne mit ere Kabouze–n uber eme wysse Ggwand erchànnt me de Prior Haltiner vo de Prédiger. Am ràchte Rand vo de Buni steund zwéé Troumpééter ound blaased e Fanfaare. Àine vo de Mane–n ouf de Buni leuhst sych ous de Ràje, es isch de neuï Stadthawpme Laassrouss Geuldli. Er staat fure vor’s Poublikoum, ound ouf sys Komando hy verlist de Rychsvogt Gérold Meyer ’s Ourtàil:
„Im Name vom allmàchtige, allwussende, allguëtige Gott, in nomine trinitatis dei, hànd de Burgermàischter ound de Raat chraft syner hooë Ggrichtsbaarkàit es Ourtàil gféllt: Johannes nomine Homo Silvaticus superbiae cupidus vitae in morte ferendus est gladio cum decapitatione.
Wo dèè demit fèrtig isch, béfillt de Stadthawpme em Biëchtvatter: „Haltiner, walted eujes Amts.“ Nach ere wytere Fanfaare ergryfft de Biëchtvatter ound béruëmté Prédiger Haltiner ’s Wort fur en fyrliche Gottesdiënscht, wurdig fur soo–n en politische Tood. Syni Prédig séll em Volch ’s Ourtàil ous chrischtlicher Sicht erchlèère–n ound isch sorgféltig nach groosse Voorbilder in èènli wichtige Fàll ouhsgschaffet:
„Gott, dou allmàchtige, allwussende, allguëtige, druufach ound àinzige, Gott, louëg mild ouf dyn ounwurdige Chnàcht abe, verzéi dym schwache, ounwussende Meunchli, wo jétz sych ousenimmt, en Richtsprouch – neud z’féle, nài, wo mit syner ganze–n Ounfèèigkàit probiërt, en Richtsprouch z’bégrunde, z’erchlèère–n em Volch, wo de–r Aasprouch hàt ouf Offehàit, ouf Géràchtigkàit. – De Richtsprouch bégrunde hàisst, béwyse, das de Hans Waldme de Tood verdiënt hàt. Fourcht ergryfft mych vor dère ggwaltige–n Ouhfgaab, gisch doch Dou elài, Hèrgott, ’s Làbe ound nimmsch es. Maria, Himels-Keunigin, hilf dou myr, staa mer by.
Dixit Augustinus: A superbia initium sumpsit omnis perditio. Soo rédt de–r Awgouschtynouss: De Hoochmouët isch g’Quàle vo ale Sunde, si wachsed ous em Hoochmouët als ire Wourzle ound als irem Stamm. Dèè Sprouch séll myr de Wààg wyse zou mym Béwys, dèè séll myr luuchte, wië–n em muëde Pilger t’Lampe vo de Hèrberig de Wààg zàigt bis er an es Laager chounnt, wo–n er syni muëde Glider cha–n ouhsstrécke. Aber wiën en Blinde en Fuërer brouhcht zoum en am Grabe verby làite, soo brouhch ych en Béglàiter, wo mych phuëtet vor de ggfèuhrliche Fallstrick vom Irrtoum, aber wèr cha daas sy ?
Allmàchtige Gott, vor zwài Jaar hàsch Dou i Dyner grànzeloose Guëti entspràchend dym oumfassende Raatschlouss dië ounerforschli Gnaad ghaa, en hàiligmèuhssige Màntsch ous syner Klawse–n i Sachsle–n ob em Chèrnwald zou Dyr ouhfznèè, en wounderbaare Àisidler, grooss i syner Béschàidehàit, homo ille modestissimus, devotissimus, humilissimus, beneficentissimus, mansuetissimus, et carissimus, dèè usserscht béschàide, frommé, gghorsamé, wooltèuhtigé, fridliëbendé ound gnaaderychschté Brouëder Chlaws. Wèèr bi–n ych aarme Sunder nàbe dèm sàlbschtloose Béraater vo Furschte–n ound Prinze, nàbe dèm Érémit, wo wàret Jaarzàànte ooni irdischi Spys gglàbt hàt, ound dèm Dou, groosse Gott, e Visjon, en Offebaarig gschànkt hàsch, wo schèrfschte Pruëffige vo heuhche ound géléérte Gàischtliche stand hébet. Wèr bi–n ych, wo jétz de–r Ouhftraag ha, es Ourtàil z’bégrunde, ound nume daas Gluck ha, bim Brouëder Chlaws go Raat hole–n i myner schwirige–n Ouhfgaab.
Jaa, Gott hàt ihnn erluuchtet, Gott hàt em Brouëder Chlaws e Visjon ggèè, en Offebaarig vo de rèètselhafte Druufàltigkàit, vo de TRINITAS DEI. Dië Visjon gséét ouhs wië–n es Raad mit sàchs Spàiche. Im Zàntroum, déét wo t’Nabe wèèr, sind dië dréi: Vatter, Soon ound hàilige Gàischt. Dréi Spàiche mit em Spitzli gàg ine geund ouhs vo de–r àinige Gotthàit ound oumfassed dië ganz Wàlt, si hànd g’Gwalt uber Himel ound Èrde. Dréi Spàiche mit em Spitzli gàg ousse geund wider ine–n ound sind àinig ound ountàilig i Geuttlicher Ggwalt. Verglycht me dië Visjon mit em Zifferblatt vonere–n Ouhr, so verwyst dië Spàiche nach 10 ouf Gottvatter, de Scheupfer i syner Allmacht MAGNIFICENTIA DEI, dië Spàiche gàg 8 verwyst ouf dië ounbéflàckt Empfàngniss, daas Wounder wo daas ounermàssli grooss Geuttliche–n als mounzigs Chindli y– ound ouhsggange–n isch i dië ounverséért Joungfrawschaft vo de Himelskeunigin, ound daas i greuhschter Aarmouët, in ABSTINENTIAM, ound dië Spàiche nach 6 verwyst ouf de hàiligé Gàischt ound demit ouf Gottes Liëbi, CARITAS. T’Spàiche gàge 4 verwyst ouf daas glych ounermàssli Geuttliche, wo–n ygaat i t’Hoschtje, i daas Geuttliche Gschànk vo Lyb ound Blouët Chrischti, BENEFICENTIA, ound syni Forderig a t’Màntsche Barmhèrzigkàit z’uëbe, MISERICORDIA. Dië Spàiche nach 2 wyst ouf Gottes Soon, de–r Erleuhser, PIETAS FILII. Dië Spàiche wo bràit isch i–r Nabe–n ound spitz gàge 12 isch z’verstaa als euïses chly, zerbràchli Làbe, wo euïs ggèè isch dour t’Liëbi Gottes zoum i dère chourze Zyt dië ounouhsspràchli Freuïd z’ verdiëne–n i t’Ééwigkàit dour Ounderwèrffig ounder Gottes Wile, wië Jésouss sàit wo’n en de Péétrouss wott vertàidige gàg t’Schèrge, wo–n en verhafted: „séll ych dèè Chélch neud trinke, wo myr de Vatter git ?“ i sym woundersame Gghorsam, DEVOTIO. – Daas isch p’Béduutig vo–r Offebaarig, wo Gott i syner Gnaad em Brouëder Chlaws hàt zouëchoo laa, ound wo myr ounwurdigem Mànschli diënt als Làitfade fur myni Bégrundig vo–n euïser gnèèdige Hère–n Ourtàil.
Myr uberspringed en groosse Tàil vo dère Prédig. Wèr dië intégraal Prédig zoum Tood vom Hans Waldme wétt làse, findt de Tàggscht ounder <www.pro-zurituutsch.ch/Texte/Roman>
Mir faared wyter mit em létschte Téil:
A SUPERBIA INITIUM SUMPSIT OMNIS PERDITIO. De Hans Waldme isch schouldig erchànnt wàge Hoochmouët, superbia: sych als Pouhrebouëb uber e Familje vo altem Adel ound groosse Verdiënscht z’stéle, schouldig, uber sys Hèèrchoo ouse groossspouhrig mit Phouhsig ound Chlàidig ouhfztràtte–n ound dië nooble Konstaffelhère ound iri Daame mit Chlàidermandaat abeztroucke, schouldig dië verdiënte Paatréés in irem Wandel lo yschrànke–n ound de Furschtàptissin sogar de Schlussel zour Aptéi z’entzië: A SUPERBIA INITIUM SUMPSIT OMNIS PERDITIO.
RADIX OMNIUM MALORUM EST CUPIDITAS De Hans Waldme isch schouldig erchànnt wàge Haabgyr, cupiditas. De Hans Waldme isch schouldig sych ouf ali Aarte–n en Rychtoum aazhuuffe, sych e goldigi Chétti mit Wappe–n oum de Hals z’légge, all Pott ound grad éérscht wider i dèm Sundepfouël vo Bade z’verchéére, gàge Koroupzjon z’wàttere–n ound sàlber dië greuhschte Schmiërgàlder vo Hèrzeuhg ound Chunge–n yz’stryche. Waarhaftig: RADIX OMNIUM MALORUM EST CUPIDITAS.
APOSTASIA. De Hans Waldme isch schouldig erchànnt wàge Abfall vo Gott, apostasia. De Hans Waldme isch schouldig, das er sych ousenimmt, uber Làbe–n ound Tood go richte, er isch schouldig, das er ooni Kàiserlichi Ermächtigoung Toodesourtàil féllt. Wo doch de Kàiser sàlber nou dour Gottes Gnaad tèurff richte. Daas isch Treuïloos gàge Gottes Gébott, daas isch Apfall vo Gott : APOSTASIA.
DURICORDIA De Hans Waldme isch schouldig erchànnt wàge Hèrzloosigkàit, duricordia. De Hans Waldme isch schouldig t’Wirtschaftsgsétz zou Oungounschte vo de Zurcher Landbéveulkerig verschèrfft z’haa, soo das dië chouhm méé en Verdiënscht hànd ousser’t em Chriëgsdiënscht bi freumde Hère, schouldig aw na dië létscht Ynaaméquàle, Ràislawffe, z’verbuute–n ound soo dië Zurcherische–n Oundertaane–n is Élànd sturze, schouldig, de Pouhre–n iri Wàchter vo Lyb ound Gouët, iri Hund hyzschlachte: DURICORDIA.
PERTINACIA IN ULTIONE ET IN PECCATIS De Hans Waldme isch schouldig verstockt z’verhare–n i Zorn ound Raaché ound ooni Ysicht z’verhare–n i syne Sunde. De Hans Waldme isch schouldig, gnaadeloos ’s Toodesourtàil vollzië laa z’haa am Fruschhans Tàilig, schouldig, neud syni ubrige Sunde z’gstaa: PERTINATIA IN ULTIONE ET IN PECCATIS.
SEDITIO ET PRODITIO De Hans Waldme isch schouldig erchànnt wàge Ouhfrouër ound Verraat, seditio et proditio. De Hans Waldme isch schouldig, wàge widerholter Verwicklig ound Aastiftig i verbotteni Rawffhàndel, schouldig als Aafuërer vo me–n ounerlawbte Zouhg is Allgeuï ound Ounderstutzig vo me verbottene Fréischaarezouhg. Schouldig wàge gghàime Tràffe bi de–n Awgouschtyner schouldig wàge gghàime Verhandlige mit heuhche Hère, vo déne niëmer nuut tèurff wusse. Schouldig wàge Aaruëffig vo Euhschtrych gàg Zuri zou sym àigne–n Intràsse. SEDITIO ET PRODITIO.
CONCLUSIO Johannes a Silva gravemente peccando cum superbiam, cupiditate, apostasiam, maleficentiam, ultione, seditione et proditione. De Hans Waldme hàt sych schwèèr versundiget mit Hoochmouët, Haabgyr, Aamaassig gàg Gott, Booshàit, Raachsoucht, Ouhfrouër ound Verraat. Èr isch droum e Ggfaar fur dië mànschlich Ggmàinschaft ound hàt sys Làbe verwurkt, um so méé, als èr ounysichtig i syne Sunde verharrt. Rychsvogt, Burgermàischter ound Raat gànd em Naachrichter de–r ounoumsteuhssli Béfèèl, em Hans Waldme syn Chopf mit em Richtschwèrt vom Roumpf z’tràne–n ound syni Séél em allmàchtige Hèrrgott z’schicke, wo dië dànn richtet entspràchend Verdiënscht.
Nach em Aamèn maant de Biëchtvatter de Hans Waldme–n a sys Verspràche. Nàmli t’Apsolouzjon séig draa pbounde, das er syn Standpounkt nume–n euffetli daarstéli. Ouf daas hy verzichtet de Toodggwéit ouf en Aaspraach as versammlete Volch ound bittet lédiglich oum Verzéjig fur syni Sunde. Namaal spiled t’Stadttroumpééter, ound de Hànker chounnt vo sym Opfer p’Verzéjig uber. Wo de Chopf ggfale–n isch, verchundet de Rychsvogt Gérold Meyer vo Knoonaw, me cheuni sych bérouïge, e Faltschmàldig séig dèè Alarm, Hapsbourg rouckti gàg t’Stadt aa, aw z’Elgg gsèch me wyt ound bràit kàn Find. Wo sych daas Moure, Ruëffe, Lache–n ound Flouëche–n im Volch gglàit hàt, verlawfft sych ’s Volch naa–dis–naa.
T’Nacht douhr hàts ggschnéit ound me wàiss neud ràcht, eub de Blouëscht an Beuïme wysser séig oder de Schnéé ouf em Pflanzblàtz hinder ’s Reuïschte Houhs, aber t’Aprilesounn boutzt dië Ousicherhàit glàitig ewègg, neud aber Ousicherhàit ound Angscht i de Stoube. I de Liëchtstraale, wo dour t’Ritze vo–n ggschlossnige Làde–n inecheumed tanzed Steuïbli. Nèuhch hinder em Lade bim Schy zouë sitzt e Tochter am Spinnraad, ound amig wànn vo–n Gasse Lèrm inechounnt guggslet si dour es Loch ouse. G’Groossmouëtter Reuïscht sitzt im Tounkle–n ound laat zwusche de Lismernaadle euppedië en Suufzger gheuhre. De Marx ound syni Fraw sitzed a me Tisch ound fluschtered mit irem sibejèuhrige Diëthàlm uber Schouëlouhfgabe. Am andere–n Ànd vom Tisch buugt sych im Chèèrzeliëcht de Groossvatter Hàiri uber e Bouëchhaltig, ooni Intràsse, blos zoum sych ablànke, sit er ali syni Àmter hàt muëse–n apgèè ound sych neud trowt, zoum nou ’s Ggringscht oundernèè. Er haltet’s neud ouhs, staat ouhf ound lawfft im Zimer oumenand. Ouf àimaal lacht er, aber soo–n es bitters Lache. Syni Fraw isch froo, euppis sàge cheune–n ound wott wusse, was ’s z’lache gèèb. „Myr isch in Sinn choo, wië de Hàiri Àscher em Hans na vor dèm sym Tood t’Ritterwurde–n apgsproche hàt. De Hàireli Àscher, Offiziër i Hapsbourgische Diënschte. Waas hàt à dèè scho gglàischtet ?! Er chounnt mer voor wië–n en Bàfzger, wo–n ous sicherem Apstand en Ruud ar Chétti verbàlet. – Das me–n aw dië groosse Hund hàt muëse teuhhde ! – Ound de Dominik hàt na ggmàint, er cheunn dië Nooble bésàmftige, wànn er mitmachi.“ Ound wyter lawfft de Hàiri ouhf ound ap. „Wië gaats aw déne Zowfftmàischtere, wo s’ ygspéért hànd ? Em Mattjass Wyss vo de Wàber ? Em Reuïchli, em Scheuïbli, em Rickler, em Haab ? Dië Hèurnige sind ja scho am cheupfe, de Liëni Euhhé vo de Schiffluute ound de Hàini Geutz vom Kàmbel, ound ymouhre wànd s’ na de Rouëdi Rys ound de Hans Biëgger vo de Waag.“ „Daas isch ja schuuli“ ruëfft syni Fraw dezwusche, „aber ych mach mer Angscht oum dych ! – Hàiri ! Hoffetli leund s’ dych i Rouë !“ De Hàiri blybt staa, zouckt t’Achsle, schuttlet de Chopf: „Ych wàiss es neuhd ound stouhne sàlber, das i na làbe, na neud ygspéért bi. Bim Ouëli Widmer hàt me–n aw gghofft, er chèèm devoo, wo–n er im Frawmeuïschter Asyl ggnaa hàt, ound dànn hànd s’ en glych na ggrichdt.“ „De–r Ouëli ! dèè isch ja uber Achzgi !“ ruëfft ’s Groosi Reuïscht ound schlouchzget. „Daa cheumed Ryter g’Gass dourouhf“ ruëfft t’Tochter vo hinder em Lade hèèr, „i blaw ound wysse Ggwànder, mit ere Zuri–Standarte ! – Dië halted, styged ap.“ Oum ’s Himels Wile !“ schréit g’Groossmouëtter ound laat iri Lismete ghéje, „waas wànd àcht dië ?“ Ound scho polderet’s a ’s Toor. „Gaa dou abe go louëge“ sàit si zour Tochter, dyr mached s’ nuut“. „Nuut isch, ych gaa sàlber“ pstimmt de Hàiri ound „Ych choume mit“ macht de Marx. Dië zwoo Muëttere rèded ouf iri Mane–n y, si séled sych gschyder go verbèrge, dië widerspràched énèrgisch, de Diëthàlm fangt aa bruële, ounderdésse polderet’s namaal. Schliëssli geund dië bééde Mane verouhs, de Dààge hànd s’ aaggouhrtet, p’Frawe lawffed hinedry t’Stàge–n ap. Wo ’s Toor offe–n isch, schwinged dië zwéé Wàibel mit eme Buckling de Houët éérerbiëtig bis an Bode–n abe–n ound de–r àint sàit:
„Hoochggachtete Hèr Reuïscht. Euïsi gnèèdige Hère, Burgermàischter ound Raat ersuëched i heufli, Yr meuged is Raathouhs choo. Myr séled euï ouhsrichte, Euji Kànntniss wèrdid dringend pbrouhcht, ound me wèèr séér froo oum euje Raat ound euji Hulff.“ Eub daas neud e Finte séig, wànd p’Frawe wusse, aber dië zwéé Wàibel cheund si bérouïge. Wichtigi Hère vo–n Àiggénosse rédid fur de Hèr Alt–Burgermàischter Reuïscht, ound im Vertrowe: es séig en hàilloose Dourenand, de Hèr Loudi Ame, de Stadtschryber séig zwaar aw scho byzoge worde, aber aw dèè sàgi, èr cheum i wichtige–n Aagglàgehàite neud drouhs, ound nou de Hèr Hàiri Reuïscht wussti na Pschàid. Dèè sàit, fur soo euppis muësst er sych na paraat mache, aw grad na es paar Akte mitnèè, ound aw syn Soon Marx wuss màngs i Sache, wo–n èr sàlber neud béhandlet héig, eub dèè aw grad mit tèurff. „Myr hànd de–r Ouhftraaag, ganz Ine uberlaa, wië Yr ’s meuged gouët finde. Wànn er euïsi Béglàitig wunsched, so waartid mer so lang, wànn neuhd, gienge mer verouhs go màlde, yr chèèmed spèuhter. Alem Aaschy naa isch de Hàiri Reuïscht mit na andere wider in Raat vo de Stadt ouhfggnaa worde. De Frawe vo de Familje Reuïscht gghéit aber éérscht wurkli–ch en Stài vom Hèèrz, wo–n iri Mane–n am Aabig wider gsound hàichoo sind.