18. Room 1500
Im Apvànt zoum Joubeljaar 1499 wirt Room vo Pilger uberflouëtet. Neud vergàbis offeriërt de Paapscht Aléxander VI nàbe–t ere psounders fyrliche–n Ereuffnig vom hàilige Jaar 1500 jédem Roompilger p'Muglichkàit, sych en àxtra gunschtige–n Ablass z'poschte. Dèè hàiligmèuhssig, hoospézjélé Aalaass fullt dië ééwigi Stadt mit Gouhtsche, Ryter, Sàmfte–n ound Fouëssgànger. In Straasse–n isch àis Tdrouck ound àin Troubel, so das me schiër neud fursi chounnt. Lédiglich ouf denaa es schèrbeligs Hornsignaal oder es Ràtsche hy, wo gébiëterisch Platz verlangt, lèèrt sych e Straass im Nouh. Àngschtli troucked sych t'Luut i dië scho verstopfte Sytegasse–n ine zoum jaa neud déne–n Ouhssàtzige bégàgne muëse, wo sych dië Schangsse–n ouf es Wounder natuurli neud wànd entgaa laa, schliëssli hoffed s' ouf e Hàilig bi Béruërig mit em hàilige Vatter. Chouhm sind dië verby, so fullt sych t'Straass wider mit Volch ous ale Hère Lànder. Me gheuhrt ous em Wirrwarr vo Stime–n ouse nàbe Latynisch, Spanisch, Okzitaanisch, Tuutsch, Franzeusisch, Bretoonisch aw so freumdi Idjoom wië Beuhmisch, Finnisch ound Magjaarisch, neud z'vergàsse natuurli Italjènischi Dialàkt vo Suude bis Norde. Me gséét noobli Hère–n ound Daame–n oumestolziëre–n i bounte Ggwànder, wo nou so glànzed vo goldigem Schmouck, oumgèè vo béwaffnete Chnàchte, ouniformiërt i de glyche Farbe, me gséét Bischeuff, Meunch, Priëschter ound Chlooschterfrawe vo jéder Obsèrvanz, me gséét ali bruunliche–n ound gàlbliche Grawteuhn a Pilger in apgschabete–n ound verwàschene Lumpe–n ound maalerisch verchruppleti Bàttler mit scheuïssliche, ééklige Wounde–n ound Schwèère. Ous all dèm Dourenand ouse teuhnt's ouf 's Maal: „Gopfertami Chaschper, si mer na ouf em ràchte Wààg ? Daa chounnt ja kà Sow méé drouhs !“ Dèm Ryter sys missmouëtige Gsicht mit heuhchem Haaraasatz laat en Hèrr i de Sàchzge vermouëte. Syn imer na éléganté Schnawz wyst en ouhs als àine wo–n euppis wott gàlte–n i synere vilicht chlyne Wàlt vo–n Ariviërte. Dèè git eme jungere Ryter es rounds Pèrgamànt ubere, àine vo déne Stadtplèuhn vo Room, àigetli–ch en Aart Panoraamaa oum de Péétersdoom oume. Wo dèè Chaschper bim wyter ryte blos wortloos de Plaan stoudiërt, sàit de–r éérscht zouë–n em: „Choumm, gib's em Jurg, wànn t'neud drouhs–chounnsch“. Doch de Chaschper phaltet de Plaan ound ébefalls ggràizt git er oume: „Vatter, so leund mi doch zéérscht louëge !“ Wo dië dréi Ryter staa blybed, haltet hinedraa e Sàmfte. Ouf em Voorhang vo dère prangt 's glych Wappe wië–n ouf de Schabragge vo de Bérittne–n ire Ross: im obere Fàld ouf Silber zwoo rooti Roose mit goldigem Boutz, is ounder jétz roote Fàld lampet e halbi silberigi Lilje abe. Hinder de Sàmfte, quaasi als Naachhouët, isch en wytere Soon, de Rànward, ouhfggritte. Ounderdésse zàiget de Jurg ouf e Gaschtstètte ouf syner Straassesyte: „Daa ine hàts màini Àiggénosse, de Spraach aa. Vilicht kàned dië sych ouhs.“ Mit freuhlichere Stime hééped drouhf dië dréi Hère: „Hoohoo, truuliëbi Àiggénosse !“ bis si taatsàchli–ch àine zoum Fàischter abe pouckt mit em Rouëff: „Jà ssàg aw, dië Hère Geuldli vo Zuri ! Waas mached à Yr i dèm Room ?“ De–r Alt–Burgermàischter ruëfft e chli broummlig zrougg: „Tànk euppe 's glych wië–n Yr !“ Ound scho zàiged sych verschideni Àiggénosse–n a de Fàischter, ounder andere de Hèr Schoulthàiss Sàiler vo Louzèrn. Hèèrzli bégruësst dèè dië Geuldli Hère–n ound ladt s' y zoum oufechoo. Daa réalisiëred dië Zurcher, das si prèzys vor àinere vo déne Gaschtstétte steund, de Spada d'oro, wo ne de Roland aaggèè hàt. Dèè, en wytere Soon vom Hàiri Geuldli, kànnt sych z'Room gouët ouhs als éémaalige Stallmàischter ound familiaris commensalis vom Paapscht Innozànz VIII. Èr mouës làider als Pfaarer i de Dieuzéése Konschtanz blybe, will de Bischoff im Joubeljaar kàne vo syne Kléériker wott entbéére. Schliëssli mouës de–r Ablasshandel aw i syne groosse Katédraale lawffe wië ggschmiërt, ound daa isch ales Pèrsonal béschàftiget. Wo dië Geuldli in Spyssaal inecheumed, gits es rysigs Haloo. Schliëssli kàned praktisch ali vo déne–n Àiggénosse–n ous de–n obere Zààtouhsig, wo daa zàmechoo sind, de Hàiri Geuldli, séigs als flyssige Zurcher Taagsatzigspott ound gglàgetliche Ggsandte–n aw i Ggsamtàiggéneussische–n Aagglàgehàite, séigs als Aafuërer vo de Zurcher Trouppe bi Schwaderloo, dère béduutende Schlacht im Schwaabechriëg. Aber aw de Chaschper Geuldli isch béschtens békannt als Fàldhèrr vo Zurcher Trouppe bi Fraschtànz ound bi Dornach, wo ja de–r entschàidendé Syg gglounge–n isch. Dië Daame Geuldli zàiged sych nou fur e chourzi Bégruëssig, vor s' ir Ounderkoumft verschwinded sych go frusch mache, ound spèuhter schluussed s' sych de–n andere Daame–n aa.
Naa–dis–naa cheumed wyteri Àiggénosse, wo sych daas Joubeljaar neud wànd entgaa laa, i t'Spada d'oro“, me trifft alti Békannti, touhscht Erinerige–n ouhs ound rédt uber màngs. Daa chlopft de Hàiri Geuldli, alt Burgermàischter vo Zuri, a syn Bàcher, ound wo g'Gsprèuhch schliëssli–ch apflawed, hàt er chourzi Aaspraach, wo stàndig vo Zwuscheruëff ound Bravo ounderbroche wirt: „Liëbi, treuji Mitàiggénosse. Myr sind daa mànge zàme, wo wacker syn Maa gstéllt hàt gàg t'Schwaabe. Myr cheund stolz ouf euïs sy, schliëssli hànd euïsi Find chouhm méé zwàgpbraacht als es paar Bouëbestuckli. Souscht sind dië hinder ire Schanze gghocket, aber de Maa stéle ? Daa cheund dië grad na fourtràne. Myr hànd wider emaal béwise, das myr àchti Àiggénosse sind. Entspràchend hà myr euïsi Forderige bim Fride vo Basel cheune douresétze, ubrigens en Fride grad ràcht ouf Heujet ound Èrnt. En gouëte Fride. Myr zaled em Kàiser kà Stuure, myr hànd euïsi àige Ràchtspràchig ooni irgend es Rychs–Ggricht, myr ziënd in Chriëg, wà myr wànd ound neud wànn 's de Kàiser béfillt. Soo gilt's nach alte Bruuch ound Sitte, ound aw im Touhrgaw rédt euïs de Kàiser nume dry. Kameraade, euïsi liëb Àiggénosseschaft, si làbi hooch !“ ound bégàischteret stimed ali druu maal in Hoochrouëff y. „Wië gsàit, myr cheund mit em Fride zfride sy, ound i fridlicher Apsicht simer daa nach Room choo. Aw euïsi éémaalige Find gséét me daa z'Room ouf Schritt ound Tritt. Dië wourmt's natuurli ggwaltig, wànn dië euïs gsénd e so pràchtig dethèèrchoo. Ound dië vertrààged de Reuhmisché Wy neuhd. Myr muënd demit ràchne, das dèrig Schwaabe–n ous louhter Bleuhdsinn euïs cheumed cho zeuhkle. Myr aber – myr tuënd ene dèè Gfale neuhd. Myr hànd 's ja neud neuhtig, euïs ous de Rouë bringe laa. Wië–n yr wussed, isch dank dèm Fride vo Basel aw en gouëte Soldvertraag mit de Sforza vo Màiland z'stand choo, en Soldvertraag, wo–n euïsi Seuldner aw zàme mit Kàiserliche Lands–chnàchte fur Màiland kàmpfed. Dèè Vertraag wànd myr doch neud gfèuhrde wàg e so Louhsbuëberéje.“ Ounbéydrouckt vo me Rouëff ous em Hinderground: „Fuurchsch fur Dyni Pangsjoone ?“ faart de Hàiri Geuldli wyter: „Myr Àiggénosse blybed ys–chalt, so Lands–chnàchte meuged heuhne–n ound spotte wië s' wànd. En Maa wàiss z'schwyge vor bleuhdem Spott vo Schwèchling, en Maa wéért si dànn, wànn 's wurkli droufaa chounnt.“ Im Saal gheuhrt me Moure–n ound Klatsche dourenand. Daa staat de Schoulthàiss Sàiler vo Louzërn ouhf ound ruëfft: „Ych verburg mi fur t'Louzèrner, schliëssli gaat's oum 's Intràsse vo–n euïs ale !“ ound de Diëter Freuïler ruëfft: „Aw myr vo Schwyz cheund is béhèrrsche, potz Blitz !“ Taatsàchli gaat's neud lang, ound es paar Zurcher, en Hans Àscher vom Glaas, en Konraad Nàgeli, de Chaschper Geuldli ound en Hàiri Walder, wèrded vo–n ere Grouppe–n aagghàiterete Lands–chnàchte–n aapbeuhblet. Zéérscht tuënd s' neud deglyche–n ound geund wyter. Wo sych dië Schwaabe–n imer wider zàiged mit ire Mouh–Ruëff ound aazugliche Spottvèrse, wèrded doch es paar oungédouldig. De Hans Àscher sàit: „Gopf, simer àigetli na Mane ? Wàmer dië 's nèuhchscht Maal gsénd, so geumer drouff ound schleund s' gottsjàmmerli zàme.“ „Ych mache mit“ sàit de Chaschper Geuldli, ound aw de Nàgeli stimmt zouë. Daa sàit de Hàiri Walder, en Zweulfer vo de Schmide: „Mer muënd euppis mache, daas isch klaar. Zàmeschlaa isch màngmaal gouët, aber neud imer 's Béscht.“ De–r Àscher mourrt: „Waroum à neuhd ?! Déne mouë me doch e Léér gèè !“ Drouhf de Walder: „Jaa, aber àini wo–n es Wyli anehébet ound neud is Gàgetàil gaat. Dië waarted ja nou, bis s' cheund schlégle.“ De Chaschper: „Wàisch dànn uberhawpt euppis Béssers ?“ „Mych tounkt's schoo“ de Walder, „Myr mèrked euïs dië Gséle, ound wà mer àine–n oder zwéé elài gsénd, so nàmed mer en ggfange–n ound fuëred en syne Voorgsétzte zouë. Daas wurkt, so lang mer z'Room sind.“ Es wirt na chli hy–n ound hèèr diskoutiërt, aber am Schlouss wirt de Plaan ouhsggfuërt. Dië paar Zurcher pàckled de–r ubelscht Speutter bi–n ere Gglàgehàit, bringed en ggfésslet i t'Ounderkoumft vo de Wurttebèrger ound de Hàiri Walder verlangt déét vom Hawpme heufli aber pstimmt i woolgsétzte Worte, me wéli kà Làmpe haa. Taatsàchli (dië Schwaabe sind ja irersyts a dèm Soldbundtnis mit Màiland intràssjert), vo doo aa wèrded t'Àiggénosse–n i Rouë gglaa. I déne Tààg bis zoum erwaartete Groosseràignis, de–r Ereuffnig vom Jaarhoundert–Joubeljaar dour de Paapscht pèrseuhnli, cheumed naa–dis–naa wyteri Pilger ous de Schwyz. De Taag douhr gaat me dië vile hàilige Rélyquje i de Stadt go psouëche. Alerdings mouë me sych vor sàbe Gotteshuuser dour en Schwarm vo Bàttler dourekàmpfe, bis me zou déne gàischtliche Mane–n ound Frawe chounnt, wo–n àim gèèrn dië spézjéle sàgesryche Hulffe–n erchlèèred, wo jé de pstimté Schoutzpatron ggwèèrt gàg en béschàidene–n Obolouss. Zwuschedoure trifft me sych zou de Maalzyte–n ound blybt na hocke zoum Erfaarige vom Taag ound Erinerige–n ous de Hàimet ouhstouhsche. Dië Syg vo Fraschtànz, a de Calve, bi Triboltinge nid Schwaderloo ound bi Dornach gànd dànn aw Gsprèuhchs–stoff ggnouëg bis in ali Nacht ine, wàret de Reuhmisché Wy dour dië Àiggéneussische Gourgle–n ap fluusst go Zounge leuhse. Soo leuhst sych aw màngs giftige Wort, i mànge Chopf stygt's Blouët em Alkehool hinedry, ound vilicht verdankt me 's de Gséllschaft vom scheuhne Gschlàcht, das ous frund-àiggéneussischem Spott kàn blouëtige–n Èrnscht wirt. Daa zundt àine gàg de–r Aafuërer vo de Zurcher im Laager vo Schwaderloo, was à loos ggsy séig mit sym Béwachigs–détaschemànt, das dië sych im Schlaaff lèused vo so Schwaabe–n apschlachte. De Hàiri Geuldli blybt em drouhf nuut schouldig, imerhy blybt 's bi louhte Worte. Déét aber brouhchts handféschti Intervànzjon zoum en blouëtige Stryt zwusche Pundtner ound Schwyzer z'verhindere. De Diëtrich Freuïler wott nàmli mit syne Schwyzer Kameraade–n ouf de Hàiri Fontana loos, will dèè ihnn wider als Verrèuhter a sym Bruëder Bénédikt anestéllt, deby hàt doch t'Taagsatzig dèè Freuïler voll réhabilitiërt gghaa. Aber p'Bundtner wourmt's na imer, das si em hànd muëse sys komfisziërte Vermeuge–n oumegèè. Dèèwààg gaat's na làbhaft zouë bis aw de létscht trinkféscht Àiggénoss syn schwèère Chopf ouf 's Chussi làit. Dèrig Sticheléje intràssiëred de Rànward Geuldli wéniger, wil er imer wider zou de Sàiler–Daame–n ous Louzèrn ubereschilet, eub er déét de–n Awge vo–r éltschte Tochter bégàgni. Dië schlaat dànn de Blick sofort nider, aber de Mouëtter Sàiler fallt dië Reuhtig ouhf ouf de Bagge vom Teuchterli ound de Mouëtter Geuldli entgaat neuhd, das sych ire Soon i dèm Room psounders élégant ouseboutzt ound das er gèèrn mit de Louzèrner Daame zàmehockt ound déét kà Gglàgehàit ousslaat, zoum sych i Szééne sétze. Bi déne Louzèrnerine sitzt aw euppe–n en Glarner, de Fridolyn Schouëler–Wala, verwandt mit sàbem Hans Schouëler ous Glaris, wo sych bi Sax Rouëm gàg Euhschtrych erworbe hàt. Àimaal macht si dèè Fridolyn wichtig mit de Phawptig, sit em Fride vo Basel ggheuhri t'Àiggénosseschaft nume zoum Reuhmische Rych tuutscher Nazjon, sondern séig e Nazjon fur sych. Drouhf faart em de Rànward uber 's Mouhl: „ Dou rédtsch aw wië 's verstaasch. Gséésch dànn neud wië de Toppeladler imer na uber euïse Standeswappe ggmaalet wirt ?“ Es git e Diskoussjon, was jétz àigetli stimi. „Ych gib zouë,“ sàit de Rànward, „myr Àiggénosse zaled em Kàiser wéder Stuure na lifere mer Trouppe. Aber ouf waas wàmer euïsi Priviléégje stutze, wànn neud ouf de Kàiser ? Aw t'Anerchànig vo de dryzàà Oorte–n als Staate verdanke mer em Rych.“ Degàge màint de Fridolyn: „Im Rych gilt jétz daas neuïmeuhdisch pfàffisch Ràcht, ound daas cheu myr neud brouhche. Euïs passt daas ggnosseschaftli Ràcht, wo sych bi–n euïse–n Altvordere béwèèrt hàt ound euïs imer na am béschte diënt.“ Daa mischt sych de Hans Àscher vom Glaas y: Daas sogénannt neuïmeuhdisch pfàffisch Ràcht stammt ous em alte Room ound daas brouhcht's ébe schoo. Myr Stédter brouhched's fur de Handel, droum diënt's euïs bésser als de–n Àlpler ouf ire–n Allmànde. Als Rychsaagheuhrigi hà myr Zurcher dië glyche Muglichkàite, euïsi Waare dour 's Rych z'faare, wië all ander.“ De Rànward ergànzt: „Ébe droum wèèr 's en kataschtrofaale Fèèler, verzichtetid mer mit de Rychszouëggheuhrigkàit aw ouf dië Voortàil.“ Drouhf wirt er zwaar als Rosynlibicker ouhsgglachet, aber Sàiler's Teuchterli béwounderet syni politische Kàntniss. So vor ale Luute–n es Rendez–vous mit ere–n abmache trowt er sych neud ooni wyters, aber er spiënzlet nach ere Gglàgehàit, mit dère hubsche jounge Fraw cheune–n ounder viër Awge zàme sy. Wo–n er si emaal im Stàgehouhs trifft, verspricht si em es Tràffe–n i de Sampééters–Basilika. Si wéll àinewààg na dèè béruëmt Bow go louëge, vor me–n am viërezwànzgischte Dézèmber zour Ereuffnig vom hàilige Jaar déét ane giëng. Dànn héig 's ja tànk soo–n en Houhffe Luut, das me gaar neud dourechèèm.